Τον 5ο π.Χ. αιώνα ένας Ινδός σοφός, γνωστός ως Βούδας, αναδιατύπωσε την προαιώνια μυστικιστική φιλοσοφία με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο και αυτή η διατύπωση δημιούργησε μια νέα θρησκεία, τον βουδισμό. Έναν αιώνα αργότερα, ένας φωτισμένος οπαδός της διδασκαλίας του βουδισμού ταξίδεψε από την Ινδία στην Κίνα έχοντας διευρύνει τις βουδιστικές αντιλήψεις με τον δικό του φωτισμένο νου. Εκεί του δόθηκε και το όνομα Μποντιντάρμα («Γνώστης του Δρόμου»). Μια βασική διαφοροποίηση στην διδασκαλία του Μποντιντάρμα ήταν η «αιρετική» άποψη ότι η μελέτη των γραφών και των ιερών κειμένων δεν είναι απαραίτητη. Χαρακτηριστικά αναφέρεται από τον ίδιο για το Ζεν: «Κάτι που μεταδίδεται έξω από τις γραφές. Καμιά εξάρτηση από τις λέξεις και τις ιδέες. Να σημαδεύεις κατευθείαν στην καρδιά του ανθρώπου. Να βλέπεις μέσα στην ίδια του την φύση». Έτσι το Ζεν δίνει έμφαση στη βιωματική πλευρά της άσκησης και όχι στη θεωρία. Αργότερα, ο Ντ. Τ. Σουζούκι το θέτει ως εξής, πιο περιγραφικά: «Όσο κι αν μπορούμε να μιλήσουμε για το νερό και να το περιγράψουμε με λεπτομέρεια, αυτό δεν το κάνει αληθινό νερό. Το ίδιο με τη φωτιά. Μιλώντας απλώς γιʼ αυτήν δεν θα κάνει το στόμα μας να κάψει. Το να γνωρίσουμε τι σημαίνουν ισοδυναμεί με την εμπειρία της ζωντανής πραγματικότητάς τους. Ένα βιβλίο μαγειρικής δεν θα ικανοποιήσει την πείνα μας. Για να ικανοποιηθούμε θα πρέπει να έχουμε αληθινή τροφή. Όσο δεν προχωράμε πέρα από την απλή συζήτηση δεν είμαστε αληθινοί γνώστες».
Όπως ήταν φυσικό, οι διαφοροποιημένες ιδέες του Μποντιντάρμα δεν βρήκαν αμέσως πρόσφορο έδαφος στην Κίνα, όπου ο βουδισμός ήταν ήδη κυρίαρχη θρησκεία και ο αυτοκράτοράς της θεωρούσε τον εαυτό του ένθερμο βουδιστή. Ο Μποντιντάρμα όμως συνέχισε απτόητος και στο πλαίσιο της διδασκαλίας του ίδρυσε και ένα μοναστήρι, το οποίο σύμφωνα με κάποιους μελετητές ήταν το Σάο Λιν, και δίδαξε στους μοναχούς μυστικές μεθόδους προσέγγισης της βουδιστικής αλήθειας, ανάμεσα στις οποίες είναι και αυτή του Ζεν.
Αυτές οι μέθοδοι, που συνδυάστηκαν με ψυχοσωματικές ασκήσεις και γυμναστική, θα αποτελέσουν και τον αρχικό πυρήνα των κινέζικων πολεμικών τεχνών ή Κουνγκ Φου. Κατά την παράδοση ο ίδιος ο Μποντιντάρμα έλεγε ότι αυτή η μυστική διδασκαλία του Ζεν είχε μεταδοθεί από τον ίδιο τον Βούδα στον μαθητή του Κασιάπα και από αυτόν στους μεταγενέστερους πατριάρχες του Βουδισμού μέχρι αυτόν.
Έτσι πρώτος πατριάρχης του βουδισμού Ζεν θεωρείται ο μεγάλος Μύστης Μποντιντάρμα, αν και τα απόλυτα τεκμηριωμένα ιστορικά στοιχεία για την αρχή του ζενισμού ξεκινούν από τον Χούι Νεγκ (638-713) και τον Σεν Σίου (609-706), που έδρασαν αντίστοιχα στη Νότια και την Βόρεια Κίνα. Παρά τις όποιες ιστορικές σκιές, το σίγουρο είναι ότι ο Μποντιντάρμα και οι πρώτοι του μαθητές ενέπνευσαν μια σειρά άλλων φωτισμένων διδασκάλων, και όλοι μαζί συμβάλλαν στην ανάμειξη του «αναρχικού»βουδισμού τους με τον ντόπιο ταοϊσμό. Αυτή η δυναμική αναμεικτική προσέγγιση δημιούργησε το «Τσ΄αν» ή Ζεν (που είναι η μετατροπή στη γιαπωνέζικη γλώσσα του ινδικού όρου dhyana, που σημαίνει διαλογισμός). Με βάση όμως την ίδια την φιλοσοφία του Ζεν, το Ζεν προϋπήρχε στην Κίνα, όπως και παντού, καθώς συνίσταται στην φυσική κατάσταση των πραγμάτων όταν αυτά έχουν διαχωριστεί από την αυταπάτη της αυθύπαρκτης μοναδικότητας. Το Ζεν δεν έχει ιστορία. Είναι πάντα εδώ και τώρα... Λίγο μπερδεμένο ακούγεται, γιʼ αυτό ας προσπαθήσουμε να καταλάβουμε τι περίπου πρεσβεύει.
Το Ζεν δεν είναι φιλοσοφία ή θρησκεία. Είναι προσωπικό βίωμα, καθαρή εμπειρία της ζωής και του εαυτού. Το Ζεν δεν είναι παράδοση και τυπικά. Δεν βρίσκεται μέσα σε βιβλία ή σε ιερά κείμενα. Ούτε βρίσκεται μόνο σε μοναστήρια και κέντρα εκπαίδευσης. Δεν είναι κάτι που μπορεί κάποιος να έχει και να το δώσει στους άλλους. Οι δάσκαλοί του δεν ενδιαφέρονται να παρουσιάσουν ένα λεπτομερές σύστημα διδασκαλίας, αλλά να βοηθήσουν τους μαθητές τους να ανακαλύψουν ποιοι πραγματικά είναι. Η βάση του Ζεν είναι: οτιδήποτε νομίζουμε ότι είμαστε είναι απλώς μια σκέψη του μυαλού. Εμείς δεν είμαστε η σκέψη, είμαστε η συνείδηση που γίνεται μάρτυρας της σκέψης (άσχετα αν ακόμα και αυτό που τώρα διαβάζετε δεν είναι τίποτε άλλο από μια ακόμη σκέψη!). Το Ζεν διδάσκει ότι πρέπει να πάμε πέρα από κάθε κατασκευή εννοιών γύρω από το ποιοι είμαστε και να είμαστε αυτό που είμαστε.
Αυτό που πιστεύουμε εμείς για την ύπαρξή μας, σύμφωνα με τους δασκάλους του Ζεν, μας δημιουργεί μια ψεύτικη εικόνα μας, έναν ψεύτικο εαυτό. Αν απορρίψουμε αυτές τις ιδέες, μπορούμε να βιώσουμε την πραγματική μας φύση και να ανακαλύψουμε την πραγματική μας ταυτότητα που δεν είναι άλλη από την Οικουμενική Συνείδηση, αυτήν που δίνει ζωή σε οτιδήποτε και στο σύμπαν όλο. Πώς μπορούμε να το καταφέρουμε αυτό; Το Ζεν, όπως και όλες οι μορφές του βουδισμού, ουσιαστικά διδάσκει ότι για να κατακτήσει κάποιος τα πιο πάνω πρέπει να βαδίσει το μονοπάτι της υπέρβασης του «εγώ» μέσω της απραγίας του μυαλού και του ταυτόχρονου ανοίγματος της καρδιάς. Μέσω του διαλογισμού θα μπορέσει να καθαρίσει τον νου του από τις ιδέες που δημιουργούν τις ψεύτικες εικόνες και μέσω της αγάπης θα έρθει σε ανιδιοτελή επαφή με τις άλλες υπάρξεις που συγκροτούν την Οικουμενική Συνείδηση. Αυτό που θα πρέπει να γνωρίζει όμως είναι ότι δεν πρόκειται να οδηγηθεί κάπου αλλού, σε κάποια άλλη «διάσταση». Απλώς το Ζεν θα του αποκαλύψει αυτό που πραγματικά υπάρχει ήδη.
Και για να συνοψίσουμε, το Ζεν δεν ενδιαφέρεται για αφηρημένους, μεταφυσικούς ή και υλιστικούς συλλογισμούς. Η διδασκαλία του σκοπό έχει να ελευθερωθεί ο μαθητευόμενος από τις έννοιες και ιδέες στις οποίες είναι εγκλωβισμένος. Αν ο μαθητής έχει περιχαρακώσει τον νου του με μια πραγματιστική αντίληψη, ο δάσκαλος θα τον «κεντρίσει» και θα τον προκαλέσει με φιλοσοφικές σκέψεις και προτάσεις υπονόμευσης αυτής της πραγματιστικής αντίληψης. Αν πάλι ο μαθητής είναι εγκλωβισμένος σε αφηρημένες φιλοσοφικές θεωρήσεις, ο δάσκαλος απλώς μπορεί να του δώσει μια κατακούτελα με το ραβδί του. Το Ζεν δεν είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο. Είναι αυτό που είναι, απλώς.
«Το Ζεν δεν διδάσκει τίποτε. Όποια διδάγματα υπάρχουν στο Ζεν προέρχονται από τον νου κάποιου. Εμείς διδάσκουμε τους εαυτούς μας. Το Ζεν απλώς δείχνει τον δρόμο»
Ντ. Τ. Σουζούκι
«Οι διδασκαλίες του Ζεν μοιάζουν με ένα δάκτυλο που δείχνει το φεγγάρι: για να δούμε το φεγγάρι πρέπει να σταματήσουμε να κοιτάμε το δάκτυλο»
Ένας νεαρός μαθητής, θέλοντας να δείξει ότι κατέχει την γνώση της βουδιστικής φιλοσοφίας, είπε στον δάσκαλο Ντοκουόν: «Στην πραγματικότητα δεν υπάρχει τίποτα, ούτε φώτιση, ούτε αυταπάτη, ούτε σοφός άνθρωπος, ούτε μέτριος. Τίποτα που να δίνεται και τίποτα που να λαμβάνεται».
Ο δάσκαλος κάθισε καπνίζοντας και αγνοώντας τον μαθητή. Ξαφνικά τον χτύπησε με την καλαμένια πίπα του αρκετά ώστε ο μαθητής να αναπηδήξει και να φωνάξει από θυμό. «Αν δεν υπάρχει τίποτα» ρώτησε ο δάσκαλος «από πού προέρχεται αυτός ο θυμός;»
Έχοντας ζήσει τη ζωή ενός εκκεντρικού αλήτη για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, ο δάσκαλος Ίκιου έγινε ηγούμενος ενός σημαντικού ναού Ζεν. Λίγο πριν πεθάνει, προέβλεψε ότι κάποιοι από τους μαθητές του θα γίνονταν ερημίτες διαλογιζόμενοι στα βουνά και κάποιοι άλλοι θα μπεκρόπιναν και θα ήταν θαμώνες πορνείων. Η ευχή που έδωσε στους μαθητές του ήταν να κάνουν ό,τι από τα δύο ήθελαν καθώς ο ίδιος θεωρούσε και τις δύο περιπτώσεις καλό Ζεν, και τις είχε ακολουθήσει αμφότερες. Μόνο επαγγελματίες ιερείς Ζεν τους προέτρεψε να μην γίνουν, και να φλυαρούν ακατάσχετα για τον βουδισμό. Αυτό, είπε, θα ήταν αντι-Ζεν!
«Μόνον αποδεχόμενοι ότι το εγώ είναι μια κατασκευασμένη αυταπάτη βαδίζουμε στον δρόμο προς την φώτιση».
«Το μυστικό είναι μέσα σου»
Φογιάν
Πηγές:
Τι είναι το Ζεν, Timothy Freke, εκδόσεις Lector, σειρά pocket guide
- Η Τέχνη της Ροής - Αυτογνωσία ΖΕΝ
Η φιλοσοφία Ζεν σε Κίνα και Ιαπωνία, του Γ. Πλάνα Ξ�Ξ*Ξ± Ξ�ΞΊΟ�Ο�Ο�ολη, Ξ�ΞΉΞµΞΈΞ½Ξ�Ο� Ξ*ολιΟ�ΞΉΟ�Ο�ΞΉΞΊΟ�Ο� ΞΊΞ±ΞΉ ΦιλοΟ�ΞΏΟ�ΞΉΞΊΟ�Ο� ΞΏΟ�Ξ³Ξ±Ξ½ΞΉΟ�ΞΌΟ�Ο�
