Μάγισσες και μαγεία

[Έλενα Κάντζιου]

Η αληθινή ιστορία των «αφορισμένων» γυναικών
Τις «βλέπουμε» τις νύχτες με πανσέληνο να διασχίζουν τη μαύρη οθόνη του ουρανού με μυτερά καπέλα, ξεσπώντας σε στρίγγλικα γέλια, αλλά περισσότερο «οικείες» μάς είναι οι... Σμυρνιές με τα ερωτικά φίλτρα και τα ξόρκια. Από τη Μικρά Ασία ως το Σάλεμ ποιες είναι οι μάγισσες; Μήπως είμαστε και εμείς;

Tο ενδιαφέρον για την ύπαρξη ενός μυστηριακού, άυλου κόσμου, που το ανθρώπινο χέρι αδυνατεί να «ψηλαφίσει» και ο εκλογικευμένος νους αρνείται να παραδεχτεί, θεμελίωσε την πίστη σε μεταφυσικές δυνάμεις, πνεύματα και δαίμονες για τα οποία πολλά ειπώθηκαν, πολύ περισσότερα γράφτηκαν και ακόμη πιο πολλά δεν έχουν αποκαλυφθεί. Η εξάσκηση ή πρακτική της «Τέχνης» της Mαγείας είναι τόσο παλιά που οι ρίζες της χάνονται στα βάθη της ανθρώπινης ιστορίας. Ο πρωτόγονος άνθρωπος πίστευε στη δύναμη της «συμπαθητικής μαγείας» και προσπαθούσε να γονιμοποιήσει τη γη, θάβοντας σύμβολα γονιμότητας στο χώμα. Στη διαδρομή του χρόνου, οι άνθρωποι εξ αιτίας του δέους τους για τους κόσμους του ανέγγιχτου, οδηγήθηκαν στο να «διακρίνουν» ανεξήγητες ικανότητες και χαρίσματα σε άτομα που αποκαλούσαν μάγους και μάγισσες. Όλα λέγεται ότι ξεκίνησαν από τον θαυμασμό αλλά και τον φόβο με τον οποίο αντιμετώπιζαν οι «πολλοί» τους «ξεχωριστούς».

Ιστορικά η Χαλδαία ή Ν. Βαβυλώνα θα μπορούσε να προσδιοριστεί ως ο γνωστότερος τόπος γέννησης της μαγείας, σύμφωνα με τις γραπτές πηγές επικλήσεων που έφθασαν ως εμάς από το 800 π.Χ. Αυτές οι πληροφορίες αντιγράφηκαν από Ασσύριους ιερείς που τις πήραν από αρχαιότερες βαβυλωνιακές πηγές.
Οι Ιουδαίοι με τη σειρά τους ήταν αρκετά εξοικειωμένοι με τη μαγεία, γεγονός που αντανακλάται στους αυστηρούς νόμους ενάντια στην «Τέχνη» και τις προειδοποιήσεις των προφητών τους. Παρά τις απαγορεύσεις και τις απειλές, η ιουδαϊκή μαγεία άνθισε, ιδιαίτερα κατά την εποχή της γέννησης του Ιησού, προς την παραδοσιακή γραμμή του Ταλμούδ, γεγονός που πιστοποιείται αργότερα από τον Ωριγένη.

Μάγους και μάγισσες συναντάμε πολύ συχνά και στην Αρχαία Ελλάδα, στη Ρώμη, στην Αίγυπτο και κατά κόρον στο Βυζάντιο, όπου η μαγεία ήταν μια ιδιαίτερα διαδεδομένη πρακτική. Με τη διάδοση του Χριστιανισμού και από το γεγονός ότι υπήρχαν διαφορετικές εθνικές θρησκείες και παραδόσεις, οι προσαρμογές ήταν παράλληλες και πολλαπλές και συχνότατα αντιφατικές. Έτσι η μαγεία πήρε σταδιακά άλλες μορφές κατά την προσαρμογή της στους λαούς της Μικράς Ασίας και των Βαλκανίων και διαφορετική στους λαούς της βόρειας και δυτικής Ευρώπης.


Οι μάγισσες της αρχαίας Ελλάδας
Τα αρχαία ελληνικά έπη, όπως η Οδύσσεια και η Αργοναυτική εκστρατεία, μιλούν για ήρωες που αναζητούν θρυλικές μάγισσες και τη μαγική δύναμή τους χάριν της βασιλικής διαδοχής και της τέλεσης των άθλων τους. Οι μάγισσες κατείχαν τους κεντρικούς ρόλους σε αυτές τις ιστορίες, ως οδηγοί ηρώων όπως ο Οδυσσέας και ο Ιάσων. Η συνάντηση με τη μαγεία απαιτούσε ένα βήμα πιο πέρα από τα όρια της κανονικότητας, τόσο για τον μυθικό ήρωα όσο και για τον απλό θνητό. Ήταν μια περιπέτεια σε κόσμους στους οποίους η μεταμόρφωση -επιθυμητή ή μη- ήταν πιθανή. Εκτός από τις θεές και τις βασίλισσες, οι μάγισσες ήταν πρακτικά οι μόνες γυναίκες με ανεξάρτητη προσωπικότητα στον αρχαίο κόσμο. Ο ρόλος τους αναδεικνύεται σημαντικός για την χειραφέτηση της γυναίκας και οι χαρακτήρες τους λειτούργησαν ως πρότυπα για το προφίλ των μαγισσών στην παγκόσμια λογοτεχνία στους επόμενους αιώνες.

Η ελληνορωμαϊκή μυθοπλασία είναι γεμάτη αναφορές σε μάγισσες, όπως ενδεικτικά η Κίρκη και η Μήδεια και άλλες λιγότερο γνωστές όπως η Σιμαίθα, η Περιμήδη, η Αγαμήδη, η Παμφίλη, η Εριχθώ, η Κανιδία, η Διοτίμα, η Οινοθέα κ.α. Αυτές οι αρχαίες μάγισσες ήταν αρκετά διαφορετικές από τις σύγχρονες μιμήσεις τους. Η Κίρκη και η Μήδεια μοιάζουν μάλλον για αρχαίες υποβιβασμένες θεές, ενώ η Κανιδία είναι ίσως υπαρκτό πρόσωπο. Η Εριχθώ, μάλλον φανταστική, είναι μια σύνθεση των αρνητικών χαρακτήρων αρκετών μαγισσών με μια φοβική αντίληψη της θεάς Εκάτης. Η Εκάτη ήταν η προστάτιδα θεότητα των μαγισσών, ξένη στα ελληνικά δεδομένα, την οποία εισήγαγε ο Ησίοδος στην Κοσμογονία του και που προΐστατο σε κάθε τελετουργική πράξη που αφορούσε τη συγκέντρωση δύναμης για τον ερωτικό έλεγχο, τη γονιμότητα, τη ζωή και τον θάνατο, τη θεραπευτική και τη βλαπτική ιατρική. Ωστόσο, ο χθόνιος Ερμής, ο ψυχοπομπός παρέμεινε η μεγαλύτερη σε ισχύ θεότητα που απαντάται σε παρόμοιου είδους τελετουργίες, μαζί με την Αρτέμιδα, μια άλλη συμβολική όψη της Σελήνης.

Αργότερα, σε ρωμαϊκές φιλολογικές μαρτυρίες, όπως του Οράτιου, απεικονίζονται εκφυλισμένες μάγισσες να ψάχνουν στα απομεινάρια των νεκροταφείων. Δε στέλνουν πια τους ήρωες στον κάτω κόσμο για να ολοκληρώσουν την αναζήτησή τους, αλλά αντίθετα φέρνουν τον κόσμο των νεκρών στους ζωντανούς, προκειμένου να ικανοποιήσουν τις απαιτήσεις των «πελατών» τους με νεκρομαντικά τυπικά. Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν τη Θεσσαλία και τη Θράκη ως περιοχές που ήταν ιδιαίτερα εθισμένες στη μαγεία και τη χρήση της για προσωπικούς σκοπούς.


Μάγισσες στο «Σφυρί»
Για την απόσπαση ομολογίας των κατηγορουμένων το «Σφυρί» -που ήταν και το best seller της εποχής-, είχε ειδικό κεφάλαιο για τα βασανιστήρια: από κόψιμο δακτύλων, μέχρι διάτρηση χεριών και ποδιών με πυρακτωμένα σίδερα. Και όταν οι κατηγορούμενοι δεν άντεχαν και «ομολογούσαν», είχαν σίγουρη καταδίκη. Μάρτυρες ή συνήγοροι υπεράσπισης δεν υπήρχαν, αφού φοβόνταν ότι θα κατηγορηθούν κι αυτοί για συνεργασία με τον «έξω από εδώ». Οι δικαστές επίσης απέφευγαν να συζητούν με τον κατηγορούμενο μήπως και παρεξηγηθεί κάποια κουβέντα τους ως έκφραση συμπάθειας προς το σατανά!

Όσοι δεν ομολογούσαν, παρά τα βασανιστήρια, τους επιβάλλονταν δοκιμασίες οι οποίες οδηγούσαν με βεβαιότητα στο θάνατο. Με δεμένα χέρια και πόδια τούς έριχναν σε ένα ποτάμι ή σε λίμνη και αν επέπλεαν -σπάνια- αυτό ήταν απόδειξη ότι συνεργάζονταν με τον σατανά και τους έκαιγαν για «εξαγνισμό». Αν βυθίζονταν στο νερό, δεν υπήρχε επιρροή του διαβόλου, αλλά ο άνθρωπος είχε ήδη πνιγεί. Τότε μπορούσαν να κηδευτούν χωρίς να καούν προηγουμένως και φυσικά να πάνε στον παράδεισο...
Μια επίσης «δημοφιλής» δοκιμασία ήταν το πέταμα στο κενό από ύψωμα. Αν η μάγισσα αιωρούταν, το οποίο προφανέστατα είναι αδύνατον, θα αποδείκνυε την σατανική της φύση. Αν έπεφτε και σκοτωνόταν, αποδιδόταν αθώα ... στο θάνατο. Έκτακτα!


Σαλεμ(-ένες) εποχές!
Η έκφραση «κυνήγι μαγισσών» στις μέρες μας αναφέρεται σε μαζικές διώξεις με ανυπόστατες ή προσχηματικές κατηγορίες. Και όχι τυχαία. Προέρχεται από τα χρόνια του Μεσαίωνα, όταν εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως γυναίκες, κατηγορήθηκαν, βασανίστηκαν, καταδικάστηκαν και εκτελέστηκαν ως «υπεύθυνοι» για τα δεινά των τότε κοινωνιών. Έτσι έλαβε χώρα ένα από τα χειρότερα συλλογικά εγκλήματα στην ανθρωπότητα. Τον 16ο αιώνα εκτελέστηκαν στην πόλη Trier επτά χιλιάδες άνθρωποι με την κατηγορία της εξάσκησης μαγείας, στην Toulouse τετρακόσιες και στη Βρετανία πάνω από επτακόσιες «μάγισσες»! Το 17ο αιώνα κάηκαν σ' όλη τη Γερμανία γύρω στις εκατό χιλιάδες «μάγισσες».

Μεταξύ 1560 και 1630 κάηκαν ζωντανοί στη Βαυαρία πάνω από 5.000 άνθρωποι. Το κάψιμο των καταδικασμένων προσφερόταν ως δημόσιο θέαμα στις κεντρικές πλατείες των πόλεων και των χωριών. Όταν τύχαινε δε ο μάγος ή μάγισσα να πεθάνει πριν από την πυρπόληση (κυρίως λόγω των βασανιστηρίων) διατασσόταν και πάλι το κάψιμο του πτώματος για να «εξαγνιστεί» και να παραδοθεί στον Κύριο απαλλαγμένος από «αμαρτίες». Αν τυχόν είχε ενταφιαστεί κρυφά, διατασσόταν εκταφή και κάψιμο! Στην Ισλανδία, περισσότερο από το 90% των κατηγορούμενων για μαγεία ήταν άντρες, στην ηπειρωτική Ευρώπη περισσότερο από το 80% ήταν γυναίκες και σε γενικές γραμμές το 75% του συνόλου των θυμάτων παγκοσμίως ανήκαν στο «ωραίο» φύλο. Σύμφωνα με γραπτά πολλών φεμινιστριών κληρικών της εποχής μας, όπως της Γκλόρια Στάινεμ, Μαίριλιν Φρεντ και Μπάρμπαρα Έρρενραϊχ, που είναι Αγγλίδες Δρυίδες, αναφέρεται ότι η καταγωγή της πατριαρχίας ή η συστηματική τρομοκρατία δυναμικών ανεξάρτητων γυναικών, μέσα από κατηγορίες και δίκες για μαγεία, είναι ιστορικά δεδομένα.

Από τις αρχές του 18ου αιώνα άρχισε να υποχωρεί η υστερία, κυρίως με την άνοδο του Διαφωτισμού. Τα βασανιστήρια απαγορεύτηκαν, το ποινικό δίκαιο και η δικονομία σταδιακά εξανθρωπίστηκαν. To 1684 εκτελέστηκε η τελευταία μάγισσα στην Αγγλία. Το 1745 η Γαλλία σταμάτησε τις εκτελέσεις Μαγισσών, το 1775 η Γερμανία, η Ελβετία το 1782 και η Πολωνία το 1792. Μία από τις τελευταίες εκτελέσεις «μάγισσας» στην Ευρώπη ήταν αυτή της υπηρέτριας Anna Goeldi, που έγινε στο Glarus της Ελβετίας το 1782..

Από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού μετά τους Ινδιάνους σειρά είχαν βεβαίως οι μάγισσες. Έτσι το καλοκαίρι του 1692 στη νέα ήπειρο και συγκεκριμένα το Σάλεμ της Μασαχουσέτης είχε καταληφθεί από αυξανόμενο πυρετό μαγισσών. Όπως αναφέρεται στη «Μεγάλη Πλάνη» που αφορά τις δίκες για μαγεία στο Σάλεμ, όλα ξεκίνησαν από την ομαδική υστερία δαιμονοπληξίας που είχε καταλάβει μια ομάδα έφηβων κοριτσιών που ισχυρίζονταν ότι τους είχαν κάνει μάγια. Προκειμένου να υποστηρίξουν τον «δαιμονισμό» τους άρχισαν να δίνουν τυχαία ονόματα συγχωριανών τους, οι περισσότεροι εκ των οποίων ήταν καλοί και σεβαστοί άνθρωποι. Δεκατρείς γυναίκες και έξι άνδρες απαγχονίστηκαν ενώ οι φυλακές γέμιζαν με μελλοθάνατους με σταδιακή προοπτική εξόντωσής τους ώς τον Μάιο του επόμενου χρόνου. Ευτυχώς τα πράγματα άλλαξαν και στο ενδιάμεσο αφέθηκαν ελεύθεροι ενώ το κυνήγι μαγισσών στο Σάλεμ έλαβε τέλος, γράφοντας μια ακόμα μελανή ιστορία στον κόσμο των ανθρώπων. Τη δεκαετία του 1830 έπαψαν οριστικά οι εκτελέσεις Μαγισσών στη Νότια Αμερική.


Σύγχρονες μάγισσες ανάμεσά μας

Όταν το 1980 οι Δρ. Lawrence Pazder και Michelle Smith έγραψαν το «Michelle Remembers» (Η Μισέλ Θυμάται) αναβίωσε το κύμα πανικού για μαγεία που σχετιζόταν με τον «ακατονόμαστο» και παρόλο που ήταν βιβλίο μυθοπλασίας επανέφερε τα «σκουπόξυλα» στην επικαιρότητα. Από τότε ώς το 1995 διεξήχθησαν στη Νότια Αμερική δυο δίκες χωρίς την αιματηρή όμως «αίγλη» που συνόδευε για αιώνες τις δίκες μαγισσών αλλά με την ίδια ανυπόστατη επιχειρηματολογία. Οι περισσότεροι κατηγορούμενοι αθωώθηκαν αλλά τη δεκαετία του 1990 η «μαγισσο-υστερία» δείχνει πάλι τα δόντια της.

Τον Αύγουστο του 1999, ο αιδεσιμότατος Jack Harvey, στην πόλη Killeen στις ΗΠΑ, φέρεται ότι επέτρεπε την οπλοφορία στη διάρκεια των λειτουργιών «σε περίπτωση που κάποιος μάγος προσπαθήσει να αρπάξει κάποιο από τα παιδιά μας προκειμένου να τους πιουν το αίμα και να τα μαγειρέψουν» (και έτσι από παιδάκια να γίνουν ...παϊδάκια! Έλεος). Και όλα αυτά χάρη στην σύγχρονη αναγέννηση της Wicca (και άλλων νεοπαγανιστικών κινημάτων με τους αυξανόμενους οπαδούς), η οποία δεν αποδέχεται την ύπαρξη του Σατανά στον Χριστιανισμό και διέπεται από τον κώδικα συμπεριφοράς (Wicca Rede) που τους απαγορεύει να βλάψουν άλλους.

Πολλοί έρχονται στη Wicca μετά την ανάγνωση του «Ο Σπειροειδής Χορός: Μία Αναγέννηση της Αρχαίας Θρησκείας της Μεγάλης Θεάς» (1979), ένα μπεστ σέλερ που είναι εισαγωγή στις διδασκαλίες και τελετουργίες των Βικανών, που γράφτηκε από την Στάρχοουκ, μια Μάγισσα (ο όρος που προτιμά) από την Καλιφόρνια. Η Στάρχοουκ παραθέτει μια έντονη περίληψη της ιστορίας της θρησκείας, εξηγώντας ότι η τέχνη της μαγείας είναι «ίσως η πιο παλιά εκστατική θρησκεία στη Δύση» και αυτή άρχισε περισσότερο από 35.000 χρόνια πριν, κατά τη διάρκεια της εποχής του Πάγου. Κατά τη διάρκεια της «Φλεγόμενης Εποχής», έγραψε η Στάρχοουκ, περίπου εννέα εκατομμύρια εκτελέστηκαν.

Η παλιά θρησκεία απέκτησε περισσότερο μυστικό χαρακτήρα και οι παραδόσεις της πέρασαν κρυφά σε οικογένειες και μεταξύ έμπιστων φίλων, μέχρι που ήρθε ξανά στην επιφάνεια τον 20ό αιώνα. Όπως οι αρχαίοι τους πρόγονοι, οι Wiccans λατρεύουν τη Θεά, ασκούν τη σαμανιστική μαγεία με διάφορους αβλαβείς τρόπους και γιορτάζουν τις οκτώ γιορτές ή Σάββατα, μερικές φορές γυμνοί. Η 48χρονη Διοτίμα Μαντινεία, βοηθός εκδότη της σελίδας του Ίντερνετ «Η φωνή της Μάγισσας» εξέφρασε τα αισθήματά της για την απομυθοποίηση των επίσημων Βικανικών διηγήσεων μ' αυτό τον τρόπο: «Δεν έχει σημασία για μένα πόσο παλιά είναι η Wicca, ο δημιουργός του Σύμπαντος έχει παρουσιαστεί σε μας όλες τις εποχές, με τις μορφές των θεών και θεαίνων, με τις οποίες μπορούμε να συνδεθούμε. Αυτή η προσωπική ένωση με τη Θεότητα είναι που έχει σημασία».
Πάντως ο αιδεσιμότατος Harvey ανάρτησε χριστιανικές επιγραφές, μια από τις οποίες έγραφε από την μια πλευρά «Η μαγεία είναι αποστροφή» και από την άλλη έγραφε «Κάψτε τις μάγισσες της Ft. Hood» (στρατιωτική βάση κοντά στην πόλη Killeen όπου ζει ομάδα οπαδών της Wicca).

Ωστόσο οι περισσότεροι ακαδημαϊκοί, ιστορικοί και κοινωνιολόγοι όταν αναφέρονται στις μάγισσες του 21ου αιώνα τονίζουν ότι υπάρχουν οι εξής «εκδοχές» που σε καμία περίπτωση δεν συνδέονται μεταξύ τους: Μία σύγχρονη Μάγισσα ακολουθεί συνήθως την Wicca ή κάποια άλλη νεοπαγανιστική παράδοση. Υπάρχει η ομάδα με αποκρυφιστικά ενδιαφέροντα (όπως την αστρολογία, τη χειρομαντεία, τα Ταρώ, τους Ρούνους κ.ά.), η ομάδα της Εκκλησίας του Σατανά, η ομάδα του Ναού του Σεθ, όπου αναγνωρίζουν τη θεότητα της Αρχαίας Αιγύπτου ως ζωντανή οντότητα και τα παρακλάδια όλων αυτών των «κινήσεων». Κάθε ομάδα δέχεται διαφορετικές θεότητες ή δεν πιστεύει καθόλου.

Όμως το έδαφος είναι πρόσφορο για παρεξηγήσεις όταν διαφορετικές ομάδες χρησιμοποιούν διαφορετικούς ορισμούς για τους όρους «Μάγισσα» και «Σατανιστής». Κατά καιρούς εξακολουθούν να ακούγονται οι εκκλήσεις κάποιων συντηρητικών κέντρων εξουσίας για τον αφανισμό των «Μαγισσών». Αυτό που γενικά υποστηρίζουν είναι τον αφανισμό των οπαδών της Wicca και άλλων παγανιστών, την εξαφάνιση δηλαδή μίας μορφής μαγείας που δεν έχει καμία σχέση με τον Σατανισμό. Ωστόσο, η απαίτηση για μαζικές δολοφονίες μαγισσών προς το παρόν δεν ενδιαφέρει. Χαλαρώστε...


Αγαθή και βλαπτική μαγεία

Παρ΄ ότι η επιθυμία για την ανώτερη «Τέχνη», όπως θεωρείται η Mαγεία, συνδυάστηκε με την παρέμβαση στη φυσική τάξη των πραγμάτων, η αληθινή φύση της είναι η μύηση και εκπαίδευση των «άγνωστων» δυνατοτήτων μας σε υψηλότερες σφαίρες «Γνώσης». Ωστόσο η «αδυναμία» του ανθρώπου να «κατευθύνει» τους γύρω του, προκειμένου να δράσουν προς όφελος ή ικανοποίηση του, είναι τόσο επίμονη αιώνες τώρα που μοιάζει καταγεγραμμένη στον γενετικό μας κώδικα. Μια λοιπόν όψη της συστηματικής εξάσκησης της μαγείας φαίνεται πως αντιπροσωπεύει την προσπάθεια επιβολής της ατομικής θέλησης με τη χρήση δυνάμεων που βρίσκονται πέρα από τον ανθρώπινο έλεγχο.

Όταν μιλάμε για Bλαπτική Mαγεία, εννοούμε ξόρκια και μαγικές πρακτικές σχεδιασμένες για να βλάψουν ή να δεσμεύσουν. Με τον όρο Aγαθοεργός Mαγεία, αναφερόμαστε στις γοητείες εκείνες ή τα βοτάνια που έχουν ως στόχο τους την ίαση και συνδέονται συχνά με θεραπευτικά βότανα και άλλες μη παραδοσιακές θεραπευτικές πρακτικές. Οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τόσο τη Bλαπτική όσο και την Aγαθοεργό Mαγεία ως όπλο στην ερωτική τους δραστηριότητα και δεν διέκριναν τη μαγεία από την ιατρική, όπως σήμερα. Οι κατάδεσμοι και οι καταπασσαλεύσεις, ήταν τα συνήθη εργαλεία τους σε ό,τι αφορά στη βλαπτική μαγεία. Ο γόητας αυτής της επιθετικής μαγείας επικαλούνταν τον Έρωτα, τον Πάνα, την Εκάτη, ή την Αφροδίτη και κάρφωνε ή έκαιγε το ομοίωμα προσπαθώντας να επηρεάσει το άτομο που αντιπροσώπευε. Η πρόθεση ήταν να υποστεί ο άνδρας ή η γυναίκα που επιθυμούσε τους πόνους της λαγνείας σε τέτοιο βαθμό που να εγκαταλείψει τον «νόμιμο» σύντροφο.

Όσοι ασκούσαν την αγαθοεργό μαγεία επικαλούνταν τη Σελήνη, τον Ήλιο ή την Αφροδίτη και χρησιμοποιούσαν βότανα για να ωθήσουν τον άπιστο εραστή να επιστρέψει ή να αποκαταστήσουν την αρμονία μιας προβληματικής σχέσης. Οι ερωτευμένες μάγισσες εμπότιζαν με έλαια τα ρούχα των συντρόφων τους ή έριχναν ειδικά βότανα στην τροφή. Χρησιμοποιούσαν επίσης επικλήσεις, κόμβους και ερωτικά φίλτρα. Κλασικό θέμα για την αρχαία μαγεία είναι το δεύτερο ειδύλλιο του Θεόκριτου όπου η Σιμαίθα η μάγισσα, προκειμένου να φέρει πίσω τον Μύνδιο Δέλφη που την εγκατέλειψε, ετοιμάζει τα μαγικά της φίλτρα δίπλα στη θάλασσα. Επικαλείται το Μαγικό Πτηνό ως ενδιάμεσο αγγελιαφόρο και την Αρτέμιδα, αυτή που δύναται να σείσει τις κολώνες του Aδη, τονίζοντας έτσι την υποχθόνια δύναμή της.


Μάγισσες και τιμωρία
Στον κώδικα του Χαμουραμπί το 2000 π.Χ. προβλέπεται η δοκιμασία του νερού για εκείνον που κατηγορείται ως μάγος ή μάγισσα, αλλά και για τον κατήγορο. Αν ο κατηγορούμενος πνιγόταν, η περιουσία του μεταβιβαζόταν στον κατήγορο. Αν σωζόταν, τότε ο κατήγορος θανατωνόταν και η περιουσία του μεταβιβαζόταν στον κατηγορούμενο. Ο Πλάτων προτείνει τη θανατική ποινή για τη βλαπτική μαγεία και είναι ίσως το μοναδικό δείγμα πρόθεσης νομοθεσίας, καθώς ούτε ο Δρακόντειος ούτε και ο Σολώνειος κώδικας περιείχαν νόμους που να σχετίζονταν με μηχανισμούς τέλεσης εγκλήματος μέσω της μαγείας. Ωστόσο από τον Κλαύδιο Αιλιανό μαθαίνουμε ότι το εθιμικό δίκαιο τιμωρούσε αυστηρά τα εγκλήματα μαγείας (φαρμακείας), όπως στην περίπτωση μιας μάγισσας που συνελήφθη στην αρχαία Αθήνα και καταδικάστηκε σε θάνατο από τον ¶ρειο Πάγο. Επειδή δε ήταν έγκυος, η ποινή εκτελέστηκε μετά τη γέννηση του παιδιού της.

Σύμφωνα επίσης με τον Δημοσθένη, μια άλλη γυναίκα από τη Λήμνο με το όνομα Θεωρίδα καταδικάστηκε σε θάνατο μαζί με την οικογένειά της εξαιτίας φαρμακείας και της γνώσης της για τις μαγικές επωδούς. Η καταδίκη της δηλώνει τον φόβο που προκαλούσε η γνώση και ο χειρισμός μαγικών δυνάμεων, αλλά και μια σύγχυση ανάμεσα στα όρια των θρησκευτικών και των θεραπευτικών πρακτικών, καθώς η Θεωρίδα αναφέρεται ως ιέρεια και μάντις κάποιας μυστηριακής θεότητας, την οποία χρησιμοποιούσε ως δύναμη έμπνευσης, προκειμένου να θεραπεύει με μαγικό-θρησκευτικό τρόπο.

Στις αρχές του 10ου αιώνα καταγράφονται αποδεδειγμένα για πρώτη φορά ιστορίες για μάγισσες που πετάνε πάνω σε σκουπόξυλα. Από τότε και μέχρι τα τέλη του 12ου αιώνα ίσχυαν και οι τιμωρίες για όσους διέδιδαν ιστορίες με μάγισσες, δεν ξέρουμε όμως αν επρόκειτο για απλές επιπλήξεις ή αυστηρές ποινές. Με την πάροδο του χρόνου η υποψία του κόσμου γινόταν βεβαιότητα ότι οι ασθένειες ήταν αποτέλεσμα μαγικών και απόκρυφων δραστηριοτήτων. Οι θεολόγοι ενίσχυαν αυτή τη δεισιδαιμονία με το επιχείρημα ότι αν οι ασθένειες οφείλονταν σε θέλημα θεού, οι πιστοί χριστιανοί δεν θα ασθενούσαν. Έτσι φρικτές επιδημίες όπως η χολέρα, η ευλογιά και η πανώλη, μόνο συνέπειες διαβολικής έμπνευσης θα μπορούσαν να αποτελούν. Θύμα αυτής της τυφλής υστερίας υπήρξε και η Ιωάννα της Λορένης που το 1431 θανατώθηκε στην πυρά ως μάγισσα και αιρετική και αργότερα ανακηρύχθηκε αγία της καθολικής εκκλησίας.


¶νθρακας τα ...σκουπόξυλα!

Ήταν τέλη του 15ου με αρχές του 16ου αιώνα όπου σε όλη την Ευρώπη επικρατεί και πάλι μια βαθιά κοινωνικοοικονομική και θρησκευτική κρίση. Καινούργιες και άγνωστες ασθένειες (όπως η σύφιλη) διαδίδονται και που φαίνεται να έφτασαν από την Αμερική, μετά τις επισκέψεις του Κολόμβου και των άλλων θαλασσοπόρων. Μέσα σ' αυτή την ατμόσφαιρα απόγνωσης και υστερίας άρχισαν πάλι οι δίκες από την «Ιερά Εξέταση». Τότε οι δύο σημαντικότεροι ιεροεξεταστές στη Γερμανία, Sprenger και Institoris, έγραψαν το «Malleus Maleficarum» (Σφυρί κατά των Μαγισσών), το οποίο περιέγραφε με κείμενα και εικόνες τα υποτιθέμενα έργα και τη δράση τους.

Σύμφωνα με το «Σφυρί», μάγισσες ήταν όσες είχαν συνεργασία, σεξουαλικές σχέσεις και σαββατιάτικες συνεδριάσεις με το σατανά, πτήση στον ουρανό πάνω σε σκούπες, καλάμια κ.ά., μπορούσαν να επηρεάζουν τον καιρό, να μεταμορφώνουν ανθρώπους και ζώα, να καταστρέφουν σπίτια με κεραυνούς, να διαδίδουν ασθένειες σε ανθρώπους, να προκαλούν στειρότητα σε άνδρες και γυναίκες και γενικώς να επιφέρουν όλα τα δεινά που συναντούσαν οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους. Όσοι αμελούσαν να καταγγείλουν «μαγικές» δραστηριότητες θεωρούνταν συνένοχοι και συνεργοί! Έτσι άνοιξαν οι πύλες για κάθε συκοφαντία που μπορούσε να επινοήσει ο διπλανός μας.Το menu της κάθαρσης περιελάμβανε:

• Η άμεση επικοινωνία και το προσκύνημα στον σατανά, τιμωρείται με θάνατο στην πυρά.
• Η έμμεση επικοινωνία επιφυλάσσει αποκεφαλισμό πριν από την πυρπόλησή.
• Για πρόκληση ζημιάς στους συμπολίτες, βασανισμός με καυτά σίδερα πριν την παράδοση στην πυρά.

Τα περισσότερα θύματα της εποχής της πυράς συνήθως ήταν: Μαίες, θεραπεύτριες, ανύπαντρες γυναίκες ή ευκατάστατες, οπαδοί αρχαίων παγανιστικών τελετών και γενικώς άνθρωποι που απλώς κατηγορήθηκαν άδικα. Ενδεικτικά τις πρώτες δεκαετίες οι καταγγελίες αφορούσαν κυρίως άπορες γυναίκες σε χωριά που ζούσαν μόνες τους. Από περιγραφές που έχουν διασωθεί για το παρουσιαστικό τους διαπιστώνουμε ότι η τυπική «μάγισσα» είναι μια ξεδοντιασμένη ηλικιωμένη γυναίκα, αναμαλλιασμένη και ατημέλητη, που δεν επικοινωνεί με τους ανθρώπους γύρω της. Σήμερα θα λέγαμε ότι πάσχει από γεροντική άνοια ... Αλσχαϊμερ και άμπρα κατάμπρα ταιριάζουν πολύ!



Πόσο «Μάγισσα» είστε;
Ανακαλύψτε αν έχετε το μυστικιστικό «χάρισμα» απαντώντας σε κάθε μία από τις ακόλουθες ερωτήσεις και ανάλογα με το πόσα «Α» «Β» «Γ» συγκεντρώσατε ανατρέξτε στα αποτελέσματα.

1. Κάποιο μέλος της οικογένειάς σας -κυρίως η γιαγιά σας- διέθετε ισχυρή αύρα -προαίσθημα ή έλεγε ότι μπορούσε να «δέσει» πρόσωπα και καταστάσεις;
Α) Δεν γνωρίζω, Β) Όχι, Γ) Ναι.

2. Από παιδί αισθανόσασταν την ανώτερη δύναμη του προσωπικού σας «αγγέλου» ως προστάτη και καθοδηγητή σας;
Α) Όχι, Β) Κάποιες φορές, Γ) Πάντα.

3. Από μικρή ηλικία «βλέπατε» όσα σε άλλους περνούσαν απαρατήρητα;
Α) Όχι, Β) Κάποιες φορές, Γ) Πάντα.

4. Προαισθάνεστε πράγματα που συμβαίνουν άμεσα σε εσάς και τους γύρω σας;
Α) Όχι, Β) Κάποιες φορές, Γ) Πάντα.

5. Εμπιστεύεστε περισσότερο το ένστικτο από τη λογική σας;
Α) Ποτέ, Β) Σπάνια, Γ) Πάντοτε.

6. Σας σαγηνεύει το φεγγάρι και ο έναστρος ουρανός με αποτέλεσμα να σκέφτεστε και να νιώθετε πράγματα που σας προκαλούν δέος;
Α) Όχι, Β) Κάποιες φορές, Γ) Πάντα.

7. Ο αόρατος κόσμος είναι αντιληπτός συναισθηματικά και όχι νοητικά;
Α) Όχι, Β) Κάποιες φορές, Γ) Πάντα.
8. Η αντίληψή σας για τη «μητέρα φύση» σας έχει «προκαλέσει» να ενδιαφερθείτε και να ψάξετε τις δυνάμεις της;
Α) Όχι, Β) Κάποιες φορές, Γ) Συνεχώς.

9. Διαισθάνεστε τα άτομα που χωρίς να το λένε ασχολούνται με την «Τέχνη»;
Α) Όχι, Β) Κάποιες φορές, Γ) Πάντα.

10. Ο λόγος που θα σας ωθούσε στο να ασχοληθείτε με την «Τέχνη» θα ήταν π.χ. ερωτικός ή το «ένστικτο» της διαφορετικότητάς σας;
Α) Ερωτικός, Β) Η «διαφορετικότητά» μου, Γ) Και τα δυο εξίσου.

Περισσότερα «Α»:
Δυστυχώς χάσατε. Μπορεί να σας «κολακεύει» το γεγονός του να διαθέτετε το χάρισμα αλλά καλό είναι να συμβιβαστείτε και να μην αεροβατείτε πάνω στο ...καλάμι σας. ¶λλωστε αν αξιοποιήσετε σωστά τα προσόντα σας, «μαγεία» θα ασκείτε στους γύρω έτσι και αλλιώς.

Περισσότερα «Β»:
Το έχετε και δεν το έχετε. Είτε γιατί σας φοβίζει και το απωθείτε είτε για το ότι ο ορθολογισμός σας δεν σας επιτρέπει να αφεθείται και να ανακαλύψετε την πραγματική σας φύση, όποια και να είναι. Πάντως η ισχυρή σας διαίσθηση σας προσδίδει έντονη αύρα μαγείας. Ψάξτε το.

Περισσότερα «Γ»:
Δεν έχετε ...είσαστε το χάρισμα. Ακόμα και αν δεν ασχολείστε, το νιώθετε και είναι ιδιαίτερα αντιληπτό και στους γύρω σας. Αποτελείτε το γόνιμο έδαφος της «Τέχνης» και με την σωστή εκπαίδευση μπορεί να αξιοποιήσετε τις δυνατότητές σας με εντυπωσιακό τρόπο. Tι περιμένετε;

[kiaRRa]

Πολυ όμορφα ανεπτυγμένο κείμενο. Αγγίζει με διακριτικό τρόπο μια πλευρά της ανθρώπινης λαογραφίας που από πάρα πολλά άτομα εκδιώκεται στο πυρ το εξώτερο.

Ο σκοταδισμός του Μεσαίωνα και το κυνήγι των Μαγισσών απετέλεσε μια από τις πιο σκληρές όψεις του ανθρώπινου φανατισμού και μισαλλοδοξίας. Τώρα πια ο φανατισμός αυτός κρύβεται πίσω από διάφορα προσχήματα και χτυπά ύπουλα!:notrust:

[fillenia]

Στη διάρκεια του Μεσαίωνα, η δυτική Εκκλησία, αντιπαρατέθηκε με τα αιρετικά κινήματα και σκλήρυνε τη στάση της απέναντι στις αποκλίνουσες δογματικά απόψεις, διαδικασία που εκφράστηκε αφενός με την αποσαφήνιση του καθολικού δόγματος και αφετέρου με την πολιτική στιγματισμου και αποβολής των αιρετικών αντιλήψεων και κινημάτων από τις οργανωμένες κοινωνίες.

Η ίδρυση της Ιεράς Εξέτασης και ο χαρακτηρισμός της αίρεσης ως "εσχάτης προδοσίας" και προσβολης της "ευταξίας της χριστιανικής κοινωνίας " (κατηγορία που ενίσχυε ο συχνός κοινωνικός ριζοσπαστισμός των αιρετικών κινημάτων του Μεσαίωνα) όπως διατυπώθηκε σε σειρά θεολογικών κειμένων (Επιτομή, του Ουγκούτσιο, 1118), άνοιξαν το δρόμο στο συστηματικό διωγμό των αιρετικών και γενικότερα, των ομάδων που απέκλιναν με τη συμπεριφορά τους από τις κατεστημένες νόρμες της χριστιανικής κοινωνίας, όπως εκφράστηκε στα Δυτικά πρότυπα.

Στη διάρκεια του 11ου και 12ου αιώνα η εκκλησιαστική και κοσμική εξουσία νομιμοποίησαν και παρότρυναν την άσκηση βίας εναντίον κατηγοριών ανθρώπων που διαχωρίζονταν από το σύνολο στη βάση της εθνοτικης προέλευσης, της θρησκείας ή του τρόπου ζωής τους. Περίπου το 1100 η Ευρώπη μεταβληθηκε σε μια "διώκουσα κοινωνία". Θύματα ήταν οι αιρετικοί, οι λεπροί, οι Εβραίοι, οι σοδομίτες καθώς και οι μάγοι.

Οι διωγμοί, αρχικά χρησιμοποιήθηκαν ως όπλο στη μάχη για την πολιτική εξουσία, στους κόλπους των ισχυρών και κατόπιν μετατράπηκαν από τους κρατούντες σε μέσο ισχυροποίησης της εξουσίας τους επί του ευρύτερου κοινωνικού σώματος. Σαφή ένδειξη της νοοτροπίας της "διώκουσας κοινωνίας" αποτελεί το γεγονός ότι σε μεγάλο βαθμό το στερεότυπο της μάγισσας αναπαρήγαγε παλιότερες απεικονίσεις των αιρετικών όπως και των Εβραίων.

Σε ό,τι αφορά τη μαγεία, στοιχεία από την περίοδο του Καρλομάγνου και εντεύθεν συγκλίνουν προς αυτή την ερμηνευτικη κατεύθυνση. Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι Φράγκοι ευγενείς είχαν τους προσωπικούς τους αστρολόγους και μάγους. Η Ιστορία των Επιστημών κατέδειξε ότι οι μάγοι συνδέονται με συγκεκριμένες αντιλήψεις για την ανιμιστική φύση, δηλ. τις κρυμμένες δυνάμεις των φυσικών σωμάτων και κατ επέκταση της ίδιας της Φύσης, τις οποίες είχαν την δυνατότητα να "ανακαλύψουν" και να αξιοποιήσουν, μέσα από τη συστηματική έρευνα, πειραματική διαδικασία και λεπτομερή καταγραφή των πρακτικών τους.

Ετσι οι Μάγοι και οι Αλχημιστές θεωρούνται ως θεμελιωτές της σύγχρονης Χημείας και σε ότι αφορά την ιστορική εξέλιξη των επιστημών έχουν πλήρως απομυθοποιηθεί και εξηγηθεί οι "μαγικές τους ικανότητες" Για τον Ιστορικό των Επιστημών A. Koyre, ο Μεσαίωνας αποτελεί τον "κόσμου του περίπου", σε αντίθεση με την νεότερη περίοδο " τον κόσμο της ακρίβειας" αναφερόμενος στην νοοτροπία που υπήρχε για πολλούς αιώνες η οποία απέτρεπε την ενασχόληση με ακριβείς μετρήσεις, ακριβώς επειδή αυτές γίνονταν από τεχνίτες, μηχανικούς, και ανθρώπους που δεν ήταν εξοικειωμένοι με την θεωρία. Η σχολακιστική φιλοσοφική παράδοση, θεμελιωμένη στo Αριστοτελικό corpus, δεν χρησιμοποιούσε με την πειραματική διαδικασία και συνεπώς τη μαθηματική έκφραση των φυσικών νόμων θεωρώντας την εκβιασμό της φύσης, αδυνατώντας έτσι να την κατανοήσει επαρκώς και να ελέγξει τις φυσικές δυνάμεις, προωθώντας το μυστικιστικό μοντέλο ερμηνείας της.

Στο αντίθετο άκρο, Μάγοι και Αλχημιστές, επιδόθηκαν με ιδιαίτερο ζήλο, σε αυτές τις πρακτικές, διατηρώντας την εξήγηση των "μυστικών δυνάμεων" της φύσης για λογαριασμό τους. Το γόητρό τους εξέπεσε αργότερα, την εποχή της επιστημονικής επανάστασης του 16ου και 17ου αιώνα, όταν η πειραματική πρακτικη και οι μαθηματικές μετρήσεις, αποτέλεσαν το νέο ιδεώδες της επιστήμης, και τα πειράματα εκτελούνταν σε δημόσιο χώρο ενώπιον κοινού, με την δυνατότητα να επαναληφθούν από τον οποιονδήποτε, και απαλλαγμένα από την αναζήτηση των ποιητικών αιτίων της σχολαστικής φιλοσοφίας. Ο δημόσιος χαρακτήρας των πειραμάτων, συμβάλλει αποφασιστικά στην αλλαγή της νοοτροπίας που ήθελε μόνο λίγους "μυημένους" να γνωρίζουν τα μυστικά της φύσης. Την εποχή αυτή ολοκληρώνεται η ρήξη με την Αρχαιότητα και κυριολεκτικά με την Αριστοτελικη φιλοσοφική παράδοση. Ομως ο νεοπλατωνισμός, οι πυθαγόρειες ιδέες και η ερμητική παράδοση συνυπάρχουν στον χώρο των ιδεών και επηρεάζουν την κυρίαρχη κουλτούρα, και ο μυστικισμός είναι ακόμα αισθητά παρών. Η μαγεία, η αστρολογία , η αλχημεία και η θρησκεία συνιστουν το αντίθετο της επιστήμης. Η μαγεία ειδικοτερα βασίστηκε στην αρχή ότι υπάρχουν συγκεκριμένες ιδιότητες στα σώματα, απόκρυφες που επηρεάζουν τα άλλα σώματα και με αυτό τον τρόπο δημιουργούνται ανεξήγητα φαινόμενα. Το απόκρυφο, ωστόσο δεν είναι κάτι δαιμονικό, αλά κάτι που δεν είναι άμεσα κατανοητό κα προσπελάσιμο με τις αισθήσεις. Η παρατήρηση και η συστηματική καταγραφή ήταν χαρακτηριστικό της πρακτικής των μάγων και η μαγεία συνεπώς προϋπέθετε τη γνώση της φύσης για τον έλεγχό της. Ο εμπειρισμός ήταν συστατικό στοιχείο της μαγείας. Ο λόγος που η "φυσική μαγεία" εξαφανίστηκε μετά τα τέλη του 17ου αιώνα, είναι επειδή πολλά στοιχεία της ενσωματώθηκαν στη νέα επιστημονική θέαση του κόσμου που άρχισε να εδραιώνεται. Με άλλα λόγια, είναι σημαντικότατος ο ρόλος των παραδόσεων της μαγείας που στηρίζονταν στην παρατήρηση, την καταγραφή και τον έλεγχο με μεθόδους που είχαν στοιχεία πειραματισμού. Από την άποψη της Ιστορίας των Επιστημών, είναι πολύ δύσκολο να αποκλείσουμε τη συμβολή του εμπειρισμού της μαγείας στην πειραματική πρακτική και να αγνοήσουμε το ρόλο της στη μετάβαση από την σχολακιστική παράδοση στην εμπειρική της σύγχρονης επιστήμης. Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει το καθήκον των μάγων στην κατανόηση της λειτουργίας των μηχανών η μηχανισμών που μπορεί να στηρίζονταν σε απόκρυφες αλλά φυσικές ιδιότητες και μέσα ακριβώς από την κατανόηση των φυσικών αιτίων μπορούσαν να δημιουργήσουν μαγικές καταστάσεις. Η μαγεία ευδοκίμησε στις αυλές των ηγεμόνων και στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα και πολλοί πουλούσαν περίεργα όργανα (όπως το τηλεσκόπιό του ο Γαλιλαίος) και πετρώματα με περίεργες ιδιότητες που βρίσκουμε σε αρκετές συλλογές. Και βεβαίως δεν ήταν ιδιαίτερα συμπαθείς στην Εκκλησία αφού διαλαλούσαν ότι μπορούσαν να ελέγχουν τη φύση και δεν θα ήταν καθόλου δύσκολη η προβληματική η επικοινωνία ή και το κάλεσμα του Σατανά. Η Εκκλησία από τη μεριά της δεν κατηγόρησε για μαγεία κάθε άτομο που δήλωνε ότι ήταν μάγος ή οι άλλοι τον γνώριζαν ως τέτοιο. Οχι από φιλευσπλαχνία αλλά ακριβώς επειδή η κοινωνική λειτουργία των μάγων ήταν, κάτω από ορισμένες συνθήκες, μια αποδεκτή κοινωνική λειτουργία ( Εamon, 1983, Dear 1990, Tester 1987)

H αλχημεία μαζί με τη μαγεία και σε αντίιθεση με τους ισχυρισμούς του αριστοτελισμού, έδωσε έμφαση σε φαινόμενα, οι αιτίες των οποίων δεν ήταν δυνατόν να εντοπιστούν άμεσα με τις αισθήσεις. Ο αριστοτελισμός, ως φιλοσοφία που δεχόταν εξηγήσεις βασισμένες σε άμεσες και σαφείς αιτίες, δεν μπορούσε να ενσωματώσει τις απόκρυφες αιτίες. Η κατάσταση επιδεινώθηκε με την ανάπτυξη της φαρμακολογίας.

Ο Μεσαίωνας, όπως επίσης κατέδειξε η ιστορική έρευνα, ουδόλως σκοταδιστικός και ακίνητος ήταν. Αντίθετα κυοφόρησε τα σπέρματα της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού. Σε ότι αφορά το "κυνήγι των μαγισσών" αυτό είναι έργο του Υστερου Μεσαίωνα - της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού του 18ου αιώνα.

Οι μάγοι που συγχέονται με τους δαιμονισμένους, τους μανιακούς, τους φρενιστές, τους μελαγχολικούς, διώκονται κυρίως από την Εκκλησία και τους κρατιστές ηγεμόνες με την κατηγορία της "έσχατης προδοσίας" και ως ταραχοποιοί της χριστιανικής τάξης. Ωστόσο η λόγια θεώρηση και η αριστοκρατική τάξη κράτησαν αποστάσεις και ουδέποτε ταυτίστηκαν με την λαΪκή θεώρηση της μαγείας που την θεωρούσε προκατάληψη και αφέλεια.

Από την άλλη μεριά, οι αγροτικές κοινότητες που συνιστούσαν και την πλειοψηφία της εποχής, είχε εμφανείς παγανιστικές καταβολές που η Εκκλησία προσπαθούσε να εκριζώσει και στην προσπάθειά της αυτή κατάφερε να αποκτήσει το μονοπώλιο της υπερφυσικής μαγικής δύναμης για λογαριασμό της. Η ισχύς και το μεγαλείο των τελετουργιών της προσέδωσαν στην Εκκλησία μια υπερφυσική υπόσταση στα μάτια των χωρικών, που διαιώνισε τις παραδοσιακές ανιμιστικές τους αντιλήψεις. Επιπλέον η Εκκλησία πρόσφερε μεγάλη γκάμα "μαγικών υπηρεσιών" (ευλόγηση σποράς, αναθεματισμο των καταστροφικών πτηνών, εντόμων, ασθενειών κλπ) που υπονοούσαν σαφώς την ύπαρξη του κακού στην καθημερινοτητα. Η έρευνα έχει καταδείξει την ελάχιστη παρουσία του διαβόλου σε αυτή την κοσμοαντίληψη των χαμηλών κοινωνικών στρωμάτων καθώς η πλειοψηφία τους απέδιδε τα δεινά τους στην θεΪκή οργή και όχι στον σατανά.

Η ανάπτυξη μιας σύνθετης μανιχαϊστικης κοσμοαντίληψης σχετικά με την πάλη του καλου με το κακό στη γη αποτελουσε αποκλειστική υπόθεση του μορφωμένου κλήρου του Μεσαίωνα. Ως επίλεκτα μέλη της κοινωνίας ( η πρώτη κοινωνική τάξη επιφορτισμένη από το Θεό με την πνευματική καθοδήγηση των κοσμικών) έπρεπε να απαρνηθούν συγκεκριμενες σωματικές απολαύσεις. Φυσική συνέπεια ήταν η προβολή των καταπιεσμένων επιθυμιών σε μια προσωποποίηση του κακού που την αποτελούσε ο σατανάς. Την απαίτηση της υψηλής ηθικότητας επέβαλαν τόσο τα προτεσταντικά όσο και τα καθολικά κινήματα των πρώϊμων νεότερων χρόνων.
Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι άρχουσες ομάδες του 16ου αιώνα να βιώσουν τις ίδιες εσωτερικές αγωνίες και αντιφάσεις καταφεύγοντας στον εξορκισμό του κακού μέσα από την προσωποποίησή του.

Ωστόσο, παρά τον κρατικό παρεμβατισμό, η συνοχή των αγροτικών κοινοτήτων απέναντι στις άρχουσες τάξεις, απέτρεπε σχεδόν την επίσημη καταγγελία περιπτώσεων μαγείας. Αν και προτιμούσαν τον μεταξύ τους άτυπο συμβιβασμό, σε ενδοκοινοτικό επίπεδο η κατηγορία εξέφραζε συνήθως αντιπαλότητες και προσωπικά μίση, όπως κατέδειξε η ιστορική έρευνα για τις δίκες του Σάλεμ που προήλθαν από μια οικογένεια που αντιμετώπιζε σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Περισσότερο κινδύνευαν οι εύποροι πολίτες, ή όσοι αποκτούσαν κοινωνικό κύρος και πλούτιζαν ξαφνικά, να κατηγορηθούν για μαγεία παρά οι φτωχοί. Και αυτοί οι ίδιοι, επειδή ήταν ευάλωτοι κατηγορούσαν αντίστοιχα τους φτωχότερους συγχωριανούς τους.
Η χρονική συγκυρία της κορύφωσης των διωγμών καταδεικνύει και την κοινωνικο-οικονομικη τους θεμελίωση ( Αγγλία, Γαλλία). Τον 17ο αιώνα η κρατική εξουσία που έχει εν τω μεταξύ αναπτύξει ικανότερο δίκτυο αστυνόμευσης στην ύπαιθρο απομακρύνεται σταδιακά από την υστερία της μαγείας του 16ου αιώνα.

Για τους ιστορικούς που ασχολούνται με την μαγεία έχουν αποσαφηνιστεί πολλά σημεία που την αφορούν, ωστόσο παραμένει χωρίς ικανοποιητική απάντηση το ερώτημα " Γιατί η μαγεία των πρώϊμων χρόνων αποτελεί κατεξοχήν γυναικείο αδίκημα, γιατί δαιμονοποιήθηκε το γυναικείο φύλο;

Μέρος του προβλήματος αυτού απορρέει από τον τύπο των ερωτημάτων που έθεσε η ιστορική έρευνα. 1) Θεωρήθηκε δεδομένο ότι οι κατηγορίες εναντίον των γυναικών αντανακλούσαν άμεσα την κοινωνική τους περιθωριοποίηση (πχ αλλαγές δημογραφικών τάσεων, μετατόπιση της ηλικίας σύναψης γάμου, χήρες και ανύπαντρες γυναίκες). Οι γυναίκες αυτές ήταν "παραφωνία" στην πατριαρχική δομή της κοινωνίας, τουτέστιν αυτόματα ύποπτες.

2) Στην Αγγλία ατόνησε ο θεσμός της φιλανθρωπίας την άσκηση του οποίου είχε η Εκκλησία, λόγω κοινωνικο-οικονομικών μετασχηματισμών (πρώϊμη καπιταλιστική περίοδος, πρωτοεκβιομηχάνιση). Διογκώθηκε η εχθρότητα που πήγαζε απο ένα βαθύτερο συναίσθημα ενοχής που είχε καταστήσει τις άπορες γυναίκες ύποπτες για μαγικές δραστηριότητες.

3) Τρίτη ερμηνευτική προσέγγιση αποκλειστικά για την Αμερικάνικη Νέα Αγγλία του 17ου αιώνα: Oι αλλαγές στο καθεστώς ιδιοκτησίας της γης είχαν επιτρέψει την εμφάνιση γυναικών κληρονόμων τεράστιων κτηματικών περιουσιών. Η προσφυγή στη μαγεία αποτελούσε έκφραση της ανδρικής δυσφορίας γι αυτήν την εξέλιξη.

Επιχειρήματα αυτού του είδους κατέδειξαν επιτυχώς το πως δαιμονοποιούνταν ορισμένες κατηγορίες γυναικών που απέκλιναν από τις κατεστημένες νόρμες της ανδροκρατικής κοινωνίας τους. Δεν απαντούν ωστόσο στο ερώτημα του γιατί η ενοχοποίηση αυτή χρειάστηκε να ταυτιστεί με τη μαγεία ανάμεσα σε πλήθος άλλων αδικημάτων. Με άλλα λόγια προϋποθέτουν μια a priori σύνδεση της κοινωνικής διαφοροποίησης των γυναικών με τη μαγεία η οποία παραμένει ερμηνευτικά μετέωρη.

Ισως μια καλύτερη προσέγγιση είναι να δούμε τι αντιπροσώπευε η μαγεία τον 16ο και 17ο αιώνα. Ως πολιτισμική κατασκευή, σήμαινε ορισμένα πράγματα και πορϋπέθετε ορισμένες μορφές συμπεριφοράς, που οι άνθρωποι ανακάλυπταν στους υπόπτους. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η επισήμανση της Christina Larner ότι οι μάγισσες κατηγορούνταν επειδή ήταν μάγισσες και όχι γυναίκες. Βέβαια η σύλληψη της μαγείας εκείνη την εποχή εμπεριείχε ορισμένα χαρακτηριστικά τα οποία καθιστούσαν τις γυναίκες πιο επιρρεπείς , επομένως οι κατηγορίες εξέφρασαν μια αρνητική θεώρηση του γυναικείου φύλου. Στόχος του κυνηγιού ήταν οι μάγισσες στην πλειοψηφία τους γυναίκες.
Σε εμπειρικό επίπεδο, στο ερώτημα γιατί τον 16ο και 17ο αιώνα συνιστούσε κατεξοχήν γυναικείο αδίκημα, οφείλουμε να ανατρέξουμε στην γραμματεία της εποχής, κοσμική και εκκλησιαστική, λόγια και λαϊκή.
Η εξήγηση των δαιμονολόγων των πρώϊμων νεότερων χρόνων πήγαζε από 3 απλουστευτικές και θεμελιώδεις διατυπώσεις.

1. Οι γυναίκες ήταν εγγενώς πιο αδύναμες από τους άντρες, διανοητικά και ψυχικά, άρα επιρρεπείς στην αμαρτία

2. Συνέπεια του πρώτου, οι γυναίκες αποτελούσαν προσφιλή στόχο του σατανά και να αποκηρύξουν την πίστη τους.

3. Κάθε άλλη δευτερεύουσας σημασίας αμαρτία που συνδεόταν με τη μαγεία θεωρούνταν ότι προερχόταν κυρίως από τις γυναίκες : περιέργεια, πολυλογία, ματαιοδοξία, απληστία, εκδικητικότητα κλπ. Τo malleus maleficarum περιελάμβανει ειδικό κεφάλαιο με τίτλο " γιατί οι γυναίκες γίνονται μάγισσες".

Οι μισογυνιστικές αυτές διατυπώσεις πήγαζαν από ένα ιδεολογικό οπλοστάσιο που προερχόταν από την αριστοτελική άποψη των εγγενών ατελειών της γυναίκας ως "ατελούς αρσενικού" και στην παραδοσιακή χριστιανική αντιπάθεια προς τις γυναίκες ως απογόνους της Εύας. Ολες οι γυναικείες αδυναμίας προέρχονταν από ένα corpus αντιλήψεων που δεν είχαν σχέση με τη μαγεία και μάλιστα πολύ πιο αρνητικά φορτισμένο.

Οι δαιμονολόγοι της εποχής δεν πρωτοτύπησαν λοιπόν καθόλου. Ο Βodin, το έργο του οποίου κατά γενική ομολογία αποτελεί την σπουδαιότερη πραγματεία για τη μαγέια στην πρώϊμη νεώτερη Γαλλία, αγνοεί ολότελα τα αίτια της κυριαρχίας των γυναικών στις καταγγελόμενες περιπτώσεις μαγείας. Η σιωπή των δαιμονολογικων κειμένων σχετικά με τη γυναικεία ταυτότητα της μαγείας φανερώνει ότι οι συγγραφείς της εποχής θεωρούσαν δεδομένη τη φυσική ροπή της γυναίκας στην αμαρτία. Η σύνδεση της μαγείας με τη γυναίκα ήταν τόσο προφανής ώστε να μην νιώθουν την ανάγκη να την επαναδιατυπώσουν.

Πίσω από αυτή την προφανή φυσικότητα, βρισκόταν ένα συμβολικό σύστημα αναπαράστασης της πραγματικότητας, στο οποίο "αρσενικό" και "θηλυκό" αποτελούσαν δύο αντίθετους πόλους, συνδεόμενους αναλογικά με άλλες πολικές αντιθέσεις, όπως το καλό/κακό, ιερό/ανίερο, που κυριαρχούσαν στην γραμματεία της περιόδου. Στο δυαδικό αυτό σύστημα, το αρσενικό αναλογούσε σε θετικές ιδιότητες ενώ το θηλυκό αντίθετό του, σε αρνητικές. Κορυφαία συμβολική έκφραση της σύλληψης του κόσμου ως αντιθέτων ζευγών, ήταν η φιγούρα του Αντίχριστου, κυρίαρχη στα καθολικά και προτεσταντικά κείμενα. Ο Αντίχριστος και ο αντίπαλός του ο Αυτοκράτορας του Τέλους του Κόσμου, προσφέρονται για κάθε θρησκευτική και πολιτική χρήση και γοητεύουν τόσο τις λαϊκές μάζες όσο και τους κληρικούς. Η ιδέα ενός μοναδικού αντιπάλου του Χριστού, η εύκολη εφαρμογή επεισοδίων της ιστορίας του Αντίχριστου σε πραγματικές καταστάσεις ευνοεί την υιοθέτηση της πίστης από τον λαό. Από τον 12ο αιώνα, το μεγάλο διαφημιστικό είδος του Μεσαίωνα, το θρησκευτικό θέατρο, κυριεύεται από αυτό το πρόσωπο και το καθιστά οικείο σε όλους. Το βασικο ζευγάρι είναι ο Αντίχριστος και ο εχθρός του ο rex justus, ο "Δίκαιος Βασιλιάς". Συμφέροντα, πάθη και προπαγάνδα διακατέχουν λαμπρές προσωπικότητες της μεσαιωνικής σκηνής, για τις ανάγκες του ενός ή του άλλου σκοπού, ταυτίζοντας τους, ανάλογα με τους οπαδούς τους, με τον δίκαιο βασιλιά και τον ηγεμόνα σωτήρα ή τον Αντίχριστο ( σε ρόλους εναλλασσόμενους Δίκαιου/Αντίχριστου ο Φρειδερίκος Βαρβαρόσσα, Φρειδερίκος Β, πάπας Βονιφάτιος Η, Σαβοναρόλας, Βαλδουϊνος της Φλάνδρας, ο επαναστάτης Τάνχελμ κ.ά)

Προβαλλόμενο στο χώρο της δαιμονολογίας , το συμβολικό αυτό σύστημα παρουσίαζε τη μαγεία ως το αντίστροφο όλων των θετικών αξιών της θρησκείας και της πολιτικής και κοινωνικής ζωής. Στο χώρο των σχέσεων των δύο φύλων , η γυναίκα αποτελούσε πάντα την αντίστροφη, αρνητική απεικόνιση του άνδρα.
Η μανιχαϊστική αυτή αντίληψη διέπνεε το σύνολο των πραγματειών της εποχής σχετικά με την "εγγενή κατωτερότητα και την κακία" των γυναικών.
Βρισκόταν στο υπόστρωμα των δαιμονολογικών πραγματειών της εποχής, που δεν τόνιζαν την γυναικεία φύση της μαγείας , επειδή ακριβώς θεωρούσαν αδιανόητο οι μάγισσες να είναι άνδρες.

Συμπερασματικά, πίσω από τις στερεοτυπικές απεικονίσεις των μειονοτήτων (που εμφανώς επικοινωνούσαν) και πίσω από την δαιμονοποίησή τους υπέβοσκε ο μόνιμος και συλλογικός φόβος του άλλου, του ξένου, του διαφορετικού στους κόλπους της χριστιανικής κοινωνίας. Ανεξάρτητα από τα πολιτικά κίνητρα και τις ιδιαίτερες κοινωνικο-οικονομικές στρατηγικές που κρύβονταν πίσω απο το κλίμα μισαλλοδοξίας, στις συνειδήσεις των Ευρωπαίων της περιόδου 1100-1700 η ετερότητα ορισμένων κοινωνικών, θρησκευτικών και εθνοτικών μειονοτήτων είχε εμπεδωθεί ως απόλυτη επικινδυνότητα.

Αν η βαρβαρότητα του Μεσαίωνα και του Διαφωτισμού μας προκαλεί απέχθεια και συνιστά όνειδος για τον "εξανθρωπισμένο και εκπολιτισμένο" 21ο αιώνα, ας συλλογιστούμε σοβαρά, ανατρέχοντας στην ιστοριογραφία του παρελθόντος, αν οι ίδιες συλλογικές νοοτροπίες της διώκουσας κοινωνίας επιβιώνουν στην σύγχρονη κοινωνία μας που εξακολουθεί να θέτει στο κοινωνικό περιθώριο, κάθε τι που αποκλίνει από τις κατεστημένες συμπεριφορές και πολιτισμικά πρότυπα, θεωρώντας το συλλήβδην απειλή της κοινωνικής ειρήνης και ευταξίας. Ας εξετάσουμε επίσης, το ενδεχόμενο (αν όχι τη βεβαιότητα) ότι η βαθύτερη δομή τέτοιων κοσμοαντιλήψεων συνίσταται από πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές νοοτροπίες και συνθήκες.

Βιβλιογραφικές πηγές:

Κ. Γαγανάκης, Οικονομική και Κοινωνική Ιστορία της Ευρώπης
Jacques Le Goff, O πολιτισμός της μεσαιωνικής Δύσης
Κ. Γαβρόγλου, Το παρελθόν των επιστημών ως Ιστορία

[sagimoon]

Δεν σταματάς να μας μαγεύεις βρε Φιλλένια....

Πρόσεχε όμως, γιατί τα γραπτά μένουν, και ένα ταξίδι πίσω στον χρόνο με την μηχανή του χρόνου δεν είναι μακριά...

Δεν θέλω να καώ γιατί είμαι φιλενάδα μάγισσας.

[ioni]

καλό και ιστορικά και αν ή όχι είμαστε μαγισες

[tavrina]

Καλό μεσημέρι και απο μένα,:bigsmile:
Βρήκα το ¶ρθρο σου Έλενα πάρα πολυ όμορφο όπως και το τεστάκι...
Τώρα ποιός έχει χάρισμα ή όχι ο καθένας μας λίγο-πολύ το νιώθει...
Ήθελα να συμπληρώσω οτι όσα επίσης ανάφερε και η Fellenia οτι συμπήρωσε πλήρες το άρθρο της Έλενας..
Σας αξίζουν συγχαρητήρια και στις δυό σας... Perfect :clapping: Perfect Perfect
Καλό απόγευμα σε όλους....

[Dell Piero]

όσα επίσης ανάφερε και η Fellenia

Να γράφετε σωστά γιατί μπορεί να γίνει παραποίηση ονόματος :toung:

[sexy]

:bigsmile: polu kalo mou arese polu:bigsmile:

[Κασσανής Κων/νος]

Πολύ καλό :bigsmile:

[necky]

Eγώ τώρα κατάφερα και το διάβασα το θέμα πραγματικά πολύ καλό όσο για το τεστάκι μου έδωσε ακριβώς την απάντηση που περίμενα και μάλλον είναι καιρός να αφαιθώ και να μάθω. ΣΥΓΧΑΡΗΤΗΡΙΑ