Η τέχνη στην υπηρεσία της ιατρικής

[Ζωή και Ζώδια]

Πόσες φορές έχετε πιάσει τον εαυτό σας να σχεδιάζει αφηρημένα σε ένα κομμάτι χαρτί όταν μιλάτε στο τηλέφωνο; Και όμως, το ακατανόητο αυτό σχέδιο που κάνατε, και που θα πετάξετε την επόμενη στιγμή δίχως δεύτερη σκέψη, αποκαλύπτει πολύ περισσότερα για σας από όσα φαντάζεστε, σύμφωνα με την επιστήμη της
εικαστικής θεραπείας («art therapy»).

Από την Αλεξάνδρα Πιτσιμάκη
Ζωγράφος, απόφοιτη του University of the west of England, Bristol

Η εικαστική θεραπεία, όντας άρρηκτα συνδεδεμένη με την ψυχολογία -από τους κόλπους της οποίας πρωτοεμφανίστηκε ως επικουρική ψυχοαναλυτική μέθοδος στα τέλη του 19ου αιώνα- έκανε τα πρώτα της δειλά βήματα ως αυτόνομος επιστημονικός κλάδος στις ΗΠΑ στη δεκαετία του Ά40.
Μέσα από την εργασία τους σε ψυχιατρικές κλινικές, οι καλλιτέχνες που καλούνταν να απασχολήσουν τους ασθενείς με μερικές ώρες δημιουργικής απασχόλησης συνειδητοποίησαν ότι η τέχνη δεν προσφέρεται μόνο ως μέσο έκφρασης, αλλά και ως μια εξαιρετικά γόνιμη, καινούρια μέθοδος ψυχανάλυσης, που επιτρέπει στον θεραπευτή να κατανοήσει σε βάθος την ψυχοσύνθεση του ασθενούς και τις ρίζες της ψυχοπαθολογίας του. Τα έργα των ασθενών άρχισαν πλέον να αποτελούν αντικείμενο συστηματικής μελέτης και ανάλυσης, ανοίγοντας το δρόμο στην εξέλιξη της θεραπείας μέσω των εικαστικών τεχνών.


Σε ποιους απευθύνεται;

Η εικαστική θεραπεία πρόκειται πλέον για ευρέως διαδεδομένη θεραπευτική μέθοδο, αναγνωρισμένη παγκοσμίως για τα ωφέλη που προσφέρει κυρίως στις κοινωνικές ομάδες που παρουσιάζουν δυσκολίες προφορικής έκφρασης, στα παιδιά, στους ασθενείς με κάποιας μορφής ψυχοπάθεια ή ψυχική διαταραχή, καθώς επίσης και σε οποιονδήποτε νιώθει την ανάγκη να εκφραστεί δημιουργικά ή ψάχνει μια εναλλακτική μέθοδο ψυχοθεραπείας.
Ιδιαίτερα σε περιπτώσεις άγχους, ψυχολογικής κόπωσης και άλλων, παρόμοιων προβλημάτων που σχετίζονται με τους γρήγορους ρυθμούς της σύγχρονης ζωής, η δημιουργία και το «παιχνίδι» με τις μπογιές, τον πηλό ή οποιοδήποτε άλλο μέσο χρησιμοποιήσετε, είναι βέβαιο ότι θα σας χαλαρώσουν και θα επαναφέρουν τις ισορροπίες που χρειάζεστε για να αντιμετωπίσετε το υπόλοιπο της ημέρας.

Στις ΗΠΑ, τον Καναδά, την Αυστραλία και χώρες της δυτικής Ευρώπης, η εικαστική θεραπεία εφαρμόζεται ευρέως σε περιπτώσεις κλινικής ασθένειας, σε συνδυασμό με ψυχιατρική παρακολούθηση και φαρμακευτική αγωγή, όπου κρίνεται απαραίτητο. Σε ασθενείς με κατάθλιψη, διατροφικές διαταραχές, φοβίες, κρίσεις πανικού κ.ο.κ η εικαστική θεραπεία βοηθά τόσο στην προσέγγιση των αιτιών που προκαλούν τη διαταραχή όσο και στη θεραπεία της μέσα από την αύξηση της αυτοπεποίθησης του ασθενούς. Αυτή η θεραπευτική μέθοδος ενδείκνυται, ακόμα, για άτομα με διανοητική αναπηρία, καθώς επίσης και για τα παιδιά και τους εφήβους που αντιμετωπίζουν ψυχολογικά προβλήματα. Μην σας ξαφνιάζει, όμως, που η θεραπεία μέσω των τεχνών εφαρμόζεται επικουρικά ακόμα και σε περιπτώσεις σωματικών ασθενειών, όπως ο καρκίνος και η σκλήρυνση κατά πλάκας. Πέρα από μια θαυμάσια ασχολία που βοηθά τον ασθενή να «ξεφύγει» από την πραγματικότητα, οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η ψυχολογική κατάσταση του ασθενούς μπορεί να επηρεάσει την εξέλιξη ορισμένων σωματικών ασθενειών... και η εικαστική θεραπεία θεωρείται από τις καταλληλότερες μεθόδους για το σκοπό αυτό.


Μοντέλα εικαστικής θεραπείας
Τα μοντέλα (οι πρακτικές και μεθοδολογίες που ακολουθεί ο εκάστοτε εικαστικός θεραπευτής) ποικίλλουν, καθΆ ότι, όπως και στην ψυχολογία, απαντώνται διάφορες τεχνικές, ανάλογα με το θεωρητικό υπόβαθρο του θεραπευτή και τις ανάγκες του ασθενούς. Τα πιο βασικά από αυτά τα μοντέλα είναι:

1. Η τέχνη ως θεραπευτική διαδικασία
Σε γενικές γραμμές, αν δεν αντιμετωπίζετε κάποια σοβαρή ψυχολογική διαταραχή και ανήκετε σε εκείνη τη μερίδα των ανθρώπων που το στρες και οι πιέσεις της καθημερινότητας σας ώθησαν στην πόρτα του εικαστικού θεραπευτή, οι θεραπευτικές συνεδρίες θα επικεντρωθούν κυρίως στη δημιουργική διαδικασία και στις θεραπευτικές ιδιότητες που από μόνη της προσφέρει η καλλιτεχνική έκφραση. Σε αυτήν την περίπτωση, ο θεραπευτής δεν έχει ενεργό ρόλο παρά μόνο υποβοηθητικό (προκειμένου να σας δώσει κατευθύνσεις και ερεθίσματα) και οι συνεδρίες δεν επικεντρώνονται στην ανάλυση των έργων – προϊόντων της δημιουργίας σας.

2. Ψυχοαναλυτική εικαστική θεραπεία
Ένα μοντέλο που επικεντρώνεται εξίσου στη δημιουργική διαδικασία και στο τελικό προϊόν της διαδικασίας αυτής, με σκοπό την παρατήρηση και ανάλυση και των δύο. Εδώ ο θεραπευτής λαμβάνει υπόψη του και αναλύει τόσο τον τρόπο με τον οποίο ο ασθενής δημιουργεί (την προθυμία του, τη στάση του, τις κινήσεις του και τη συμπεριφορά του), όσο και το ίδιο το έργο (την επιλογή της θεματολογίας, των χρωμάτων, της τοποθέτησης του σχεδίου στο χαρτί κλπ).

3. Νευροθεραπεία μέσω της τέχνης (Neuroartherapy)
Σύμφωνα με αυτό το μοντέλο επεμβατικής εικαστικής θεραπείας, ο θεραπευτής δίνει συγκεκριμένες κατευθύνσεις στον ασθενή όσων αφορά το θέμα που καλείται να δημιουργήσει , προκειμένου - μέσα από τη συστηματική επανάληψη της δημιουργίας εικόνων που παρουσιάζουν μια βελτιωμένη πραγματικότητα από αυτήν του ασθενούς- να μεταβληθεί η συναισθηματική του κατάσταση σε σχέση με τραυματικές εμπειρίες του παρελθόντος.

4. Εικαστική ψυχοθεραπεία
Ένας συνδυασμός όλων των παραπάνω, η εικαστική ψυχοθεραπεία θεωρείται το πιο ολοκληρωμένο μοντέλο εικαστικής θεραπείας, καθΆ ότι επιτρέπει την ευελιξία στο θεραπευτή να προσαρμόσει τη συνεδρία και να μετατοπίσει το βάρος της ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε ασθενούς. Σε όλες τις εκφάνσεις της πάντως, η εικαστική θεραπεία βασίζεται στην από κοινού συνεργασία θεραπευτή και ασθενούς, προκειμένου να καλλιεργηθεί η εμπιστοσύνη του ασθενούς προς το θεραπευτή, και να επιτευχθεί με αυτόν τον τρόπο η αυθόρμητη έκφραση πηγαίων συναισθημάτων και σκέψεων του ασθενούς, μέσω της καλλιτεχνικής δημιουργίας.

Σας φοβίζει ο καναπές; Πιάστε ένα πινέλο!
Πρωτού ξεσηκωθούν οι απανταχού ψυχολόγοι, να ξεκαθαρίσουμε ότι η εικαστική θεραπεία δεν ήρθε να αντικαταστήσει την παραδοσιακή ψυχολογία. Απεναντίας, ο ίδιος ασθενής μπορεί να επωφεληθεί θαυμάσια από ένα συνδυασμό και των δύο. Για όσους από σας, όμως, το άκουσμα του ψυχολόγου φέρνει στο μυαλό την παραδοσιακή εικόνα του καναπέ του «τρελογιατρού», η εικαστική θεραπεία προτείνεται ως ένα εξίσου αποτελεσματικό μέσο θεραπευτικής αγωγής (αφήστε που στην πορεία, μπορεί να αποδειχθείτε κρυφό ταλέντο, και να θεραπεύσετε και την τσέπη σας...).
Η μουσικοθεραπεία (music therapy), η δραματοθεραπεία (drama therapy) και η χοροθεραπεία (dance therapy), μέσα από τη μουσική, το δράμα και το χορό αντίστοιχα, προσφέρονται επίσης ως εναλλακτικές θεραπευτικές μέθοδοι. Οι διάφορες μορφές θεραπείας μέσω των τεχνών, αν και διαφέρουν μεταξύ τους ως προς το μέσο έκφρασης και τις πρακτικές τους, έχουν ως κοινό παρονομαστή την εφαρμογή της τέχνης στην υπηρεσία της ιατρικής.


Για θεραπευτές στην Αθήνα και περισσότερες πληροφορίες μπορείτε να απευθυνθείτε στα παρακάτω κέντρα:
«Natural Health Science» (Παλαιό Φάληρο)
Τηλ. 210/9837344, 210/9849276. Δεκαπενθήμερη ομάδα, με την Δέσποινα Παπαϊωάννου από 11 Οκτωβρίου 2005, κάθε δεύτερη Τρίτη, 11.00 - 14.00 (Εικαστική θεραπεία).

Επιστημονικός Σύνδεσμος Προσαρμομένων Δραστηριοτήτων «Victor Artant»– ΝΙΚΗ
(¶λιμος) Τηλ. & φαξ: 210/9822852 - 210/9836147 (Εικαστική θεραπεία και χοροθεραπεία για παιδιά και εφήβους με ιδιαιτερότητες).

Κέντρο Προσωπικής Ανάπτυξης
http://pliroforisi.com/kpa/
(Χοροθεραπεία, δραματοθεραπεία, εικαστική θεραπεία).

Drama Therapy Center «ΑΙΩΝ»
(Παγκράτι ) Τηλ/φαξ: 210/7258741
(Δραματοθεραπεία).

«Joie de vivre»
Πολυχώρος Θεραπείας και Τέχνης (Πεύκη) Τηλ/Φαξ : 210/8064426
(Δραματοθεραπεία).

Αλεξάνδρα Πιτσιμάκη
Ε-mail: apitsimaki [at] hotmail.com

[*Astropeleki*]

Πολύ ενδιαφέροντα όσα γράφετε στο άρθρο! Και νομίζω παράλληλα πολύ σωστά και χρήσιμα!

Πόσες φορές έχετε πιάσει τον εαυτό σας να σχεδιάζει αφηρημένα σε ένα κομμάτι χαρτί όταν μιλάτε στο τηλέφωνο; Και όμως, το ακατανόητο αυτό σχέδιο που κάνατε, και που θα πετάξετε την επόμενη στιγμή δίχως δεύτερη σκέψη, αποκαλύπτει πολύ περισσότερα για σας από όσα φαντάζεστε, σύμφωνα με την επιστήμη της εικαστικής θεραπείας («art therapy»).

Έχω διαβάσει ότι ακόμη και αυτά τα, πολλές φορές, ακατανόητα σχήματα που σχεδιάζουμε σε τέτοιες περιπτώσεις, προδίδουν πολλά για τον χαρακτήρα μας. Κύβοι, τετράγωνα, κύκλοι, λουλουδάκια και οποιαδήποτε άλλα σχεδιάκια μαρτυρούν τί άνθρωποι είμαστε!

Για να σταθώ, όμως, σε αυτό το κομμάτι:

Πρωτού ξεσηκωθούν οι απανταχού ψυχολόγοι, να ξεκαθαρίσουμε ότι η εικαστική θεραπεία δεν ήρθε να αντικαταστήσει την παραδοσιακή ψυχολογία. Απεναντίας, ο ίδιος ασθενής μπορεί να επωφεληθεί θαυμάσια από ένα συνδυασμό και των δύο.

Θεωρώ πως το να χρησιμοποιείς την τέχνη των εικαστικών ως μέθοδο θεραπείας των όποιων προβλημάτων, δεν βρίσκει αντίθετους τους ψυχολόγους. Νομίζω πως όλοι γνωρίζουμε ότι μέσω της δημιουργικής έκφρασης των ανθρώπων από μικρή ηλικία ως και μεγαλύτερη τονώνεται η αυτοπεποίθησή μας κατά κύριο λόγο όταν βλέπουμε το αποτέλεσμα των ικανοτήτων μας και όταν ειδικά αυτό το αποτέλεσμα "επαινείται" για την ψυχολογική αναπτέρωση του πάσχοντος. Έτσι, λοιπόν, σίγουρα μπορούμε να καταλάβουμε και εμείς και οι ψυχολόγοι είναι ότι σαφώς και δεν γίνεται αντικατάσταση της ψυχολογίας από την εικαστική θεραπεία αλλά ότι η αμοιβαία αλληλεπίδραση και των δύο μπορεί να λειτουργήσει θετικά. Η εικαστική τέχνη είναι ό,τι πιο δημιουργικό μπορούμε να κάνουμε, ό,τι πιο ελεύθερο, που μπορεί να μας δώσει ικανοποίηση.