Οι συμβολισμοί πίσω από τη «μαγεία»τους... Τι ψιθυρίζουν τα φύλλα που υπνωτιστικά θροΐζουν στο στοιχειωμένο δάσος; Ποιο είναι το ένοχο μυστικό που κρύβει το φθονερό βλέμμα της αλαζονικής μητριάς; Πως η κακιά μάγισσα θα βυθιστεί στην άβυσσο, με την ίδια κατάρα που επιφύλασσε για τους άλλους; Γιατί οι δράκοι γνωρίζουν όσα οι πρίγκιπες αγνοούν; Η ψυχαναλυτική προσέγγιση των παραμυθιών μόλις αρχίζει…
Μάγισσες και σκουπόξυλα, μαγεμένες βασιλοπούλες, κακόβουλες μητριές, σκοτεινοί πύργοι, παιχνιδιάρικα ξωτικά, γαλάζιες νεράιδες και μεταφυσικά ξόρκια «στοιχειώνουν» τις μνήμες των παιδικών μας χρόνων, ανακαλώντας νοσταλγικά ζεστές σπιτικές μυρωδιές, κόκκινα από την έξαψη του παιχνιδιού πρόσωπα, γκρινιάρικες αναμονές για τη μεγαλειώδη έκπληξη των δώρων και μυστηριακές διηγήσεις για κόσμους πέρα από εμάς, φτιαγμένους για όλους εμάς… Ήταν τότε που «ξέραμε» ότι απλά αρκούσε να κλείσουμε τα μάτια για να επιβιβαστούμε πάνω ένα τεράστιο… κουραμπιέ και σκορπίζοντας την άχνη ζάχαρη σαν χιόνι να πετάξουμε πάνω από το χριστουγεννιάτικο δένδρο θαυμάζοντας από ψηλά τα πολύχρωμα λαμπάκια – ίδια με τα τρεμάμενα φώτα των μητροπόλεων τις νύχτες.
Μπορεί η ασημόσκονη των παιδικών μας χρόνων μεγαλώνοντας να έχασε την «μαγική» της λάμψη γιατί άθελά μας διαπιστώσαμε πως οι πρίγκιπες, τα στοιχειωμένα δάση, τα μυστικιστικά κάστρα, οι δράκοι, τα ξωτικά και οι νεράιδες δεν συμμετέχουν -όπως η αθωότητα μας πίστευε- στον κόσμο των θνητών, αλλά κανείς μας δεν θα αρνηθεί ότι συνεχίζουν να αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της ψυχής μας.
Ίσως γιατί το μερίδιο σε ένα αληθινό παραμύθι με σοφούς «δράκους», ρομαντικές «μάγισσες» και ευσυγκίνητα «τέρατα» που αλυχτούν κόντρα στην καθημερινότητα διεκδικώντας το δικαίωμα στην φαντασία, είναι παντοτινό. Πως αλλιώς εξηγείται το ότι στις πολύβουες γωνιές της Αθήνας, ο μάγος Merlin συνεχίζει να μου κλείνει πονηρά το μάτι…
Η θεραπευτική σημασία των παραμυθιών
Τα πιο παραμυθένια όνειρα, ειδικά τις μέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, αποκτούν μια …ρεαλιστική παρουσία γιατί δύσκολα «θάβονται» πίσω από γκρίζα κτήρια, θυμωμένα μάτια, καταπιεσμένα «θέλω» και άδειες σκέψεις. Στη πραγματικότητα η μάχη του «καλού» με το «κακό» ποτέ δεν έπαψε να σαγηνεύει το μυαλό και να ταυτίζει με μυθικούς «ρόλους» τον κάθε ένα από εμάς, ίσως γιατί εκτός από την αλληγορία, στα παραμύθια υπάρχει μια σειρά συμβολισμών που το ασυνείδητο «αντιλαμβάνεται» προκειμένου να μας οδηγήσει σε αυτοκάθαρση και λύτρωση.
Δεν είναι τυχαίο που στην παραδοσιακή ινδική ιατρική έδιναν στο ψυχικά αποπροσανατολισμένο άτομο ένα παραμύθι που μορφοποιούσε το πρόβλημα του ώστε να καταλάβει από ποιο αδιέξοδο υποφέρει και έτσι να βρει το «κλειδί» που θα ανοίξει την πύλη του φόβου, του θυμού, της αγωνίας ή της θλίψης του, ώστε να το ξεπεράσει. Το παραμύθι έχει θεραπευτική αξία γιατί αναφέρεται στον εσωτερικό μας κόσμο. Είναι ένα αποκαλυπτικό ψυχογράφημα στη γλώσσα των συμβόλων που έχει σκοπό να καθησυχάσει, να δώσει ελπίδα για το μέλλον και να προσφέρει την υπόσχεση ενός ευτυχισμένου τέλους.
Ειδικοί, όπως ο φημισμένος παιδοψυχολόγος Δρ. Μπρούνο Μπετελχαϊμ θεωρούν ότι τα παραμύθια βγάζουν τα παιδιά από δύσκολες συναισθηματικές καταστάσεις, διότι αποτελούν συμβολικές αποδόσεις των εμπειριών της ζωής. Τα παραμύθια υποδηλώνουν ότι μια ικανοποιητική και ευτυχισμένη ζωή είναι στις δυνατότητές μας και δεν εξαρτάται από τις αντιξοότητες που αντιμετωπίζουμε. Αν προσπαθήσουμε να μάθουμε από τις εμπειρίες μας και δεν δειλιάσουμε να γνωρίσουμε μέσα από αυτές τον αληθινό μας εαυτό, τότε καλοπροέραιτες δυνάμεις θα βρίσκονται δίπλα μας και θα πετύχουμε. Προειδοποιούν επίσης ότι όσοι είναι δειλοί και στενόμυαλοι δεν θα μάθουν ποτέ ποιοι πραγματικά είναι και θα αρκεστούν σε μια ανούσια ζωή, αν η μοίρα δεν τους επιφυλάσσει ακόμα χειρότερα…
Ας γίνει λοιπόν μια επίκαιρη προτροπή για μικρά και μεγάλα παιδιά, το απόσπασμα από την Αλίκη Μέσα Στον Καθρέφτη του L. Carroll:
Παιδί με το αθώο, ασυννέφιαστο πρόσωπο σου και τα ανήσυχα ονειροπόλα μάτια
αν και πέρασαν χρόνια μακριά σου και της ζωής μας χώρισαν τα μονοπάτια
το γλυκό σου χαμόγελο πάντα θα χαιρετάει
το δώρο της αγάπης
το παραμύθι που ξεκινάει…
Η χιονάτη και οι επτά νάνοι
Η κακιά μητριά της Χιονάτης φθονώντας την ομορφιά της πρόγονής της, την εγκαταλείπει στο δάσος. Εκείνη βρίσκει καταφύγιο στο σπίτι επτά νάνων που την συμπονούν αλλά η μητριά που την επιβουλεύεται, καταφέρνει να τη δηλητηριάσει με ένα μήλο. Η Χιονάτη τοποθετείται σε ένα γυάλινο φέρετρο ωσότου την σώζει ένας πρίγκιπας.
Το όνομα:
Υπενθυμίζει την «διπλή» φύση της Χιονάτης: η λευκή επιδερμίδα της συμβολίζει την αγνότητα αλλά η σύνδεση του ονόματος της με το χιόνι την αδράνεια. Τα κόκκινα σαν αίμα μαγουλά της υπονοούν την σεξουαλική της πλευρά.
Η κακιά μητριά:
Το παραμύθι επαναλαμβάνει το αρχαίο θέμα του Νάρκισσου, ο οποίος αγαπούσε μόνο τον εαυτό του, τόσο πολύ που αυτοκαταστράφηκε.
Για τον ναρκισσιστικό γονιό αποτελεί απειλή το γεγονός ότι το παιδί του μεγαλώνει, επειδή αυτό σημαίνει ότι ο ίδιος γερνά. Όπως συμβαίνει με τη μητριά στη Χιονάτη.
Οι «πειρασμοί»:
Η ευκολία με την οποία η Χιονάτη υποκύπτει επανειλημμένα στους «πειρασμούς» της μητριάς παρά τις προειδοποιήσεις των νάνων (τα κορδόνια του κορσέ, το κτενάκι και το μήλο) δείχνει τις συναισθηματικές συγκρούσεις της εφηβείας και την ανωριμότητα απέναντι στις προκλήσεις. Αν όμως δεν αντιμετώπιζε τους κινδύνους που συνοδεύουν την ανάπτυξη δεν θα ωρίμαζε.
Και εμείς εδώ δεν θα είχαμε τίποτα να αναλύσουμε.
Το μήλο:
Συμβολίζει τον έρωτα και το σεξ τόσο στη καλή όσο και στην επικίνδυνη πλευρά του. Όταν η Χιονάτη τρώει το κόκκινο (ερωτικό) μέρος του μήλου το παιδί μέσα της πεθαίνει και σηματοδοτείται το τέλος της αθωότητάς της.
Το γεγονός όμως του ότι το μοιράζεται με τη μητριά της, αντιπροσωπεύει εκτός από την αντιζηλία τους τις ώριμες σεξουαλικές επιθυμίες τους.
Ένα μαλλιοτράβηγμα δηλαδή.
Οι επτά νάνοι:
Οι εφτά νάνοι υποδηλώνουν τις εφτά ημέρες της εβδομάδας που πρέπει να είναι αποδοτικές και η Χιονάτη οφείλει να κάνει τον δικό της κύκλο «εργασίας» για να γίνει ένα υπεύθυνο άτομο.
Όταν μεγαλώσει όμως και …συνδικαλιστεί,τότε θα τα πούμε.
Το νόημα:
Κανείς δεν μπορεί να απελευθερωθεί τα αισθήματά του με τη φυγή. Μόνο αν επεξεργαστεί συστηματικά και με ειλικρίνεια τις εσωτερικές του συγκρούσεις τότε θα δικαιωθεί.
Η κοκκινοσκουφίτσα
Ένα χαριτωμένο κοριτσάκι διασχίζει το δάσος προκειμένου να επισκεφτεί την άρρωστη γιαγιά της. Τότε συναντά έναν λύκο ο οποίος έχει σκοπό να τη ξεγελάσει. Αφού τον ενημερώνει λεπτομερώς για τη διαδρομή της, ο λύκος φτάνει πρώτος στο σπίτι της γιαγιάς την οποία καταβροχθίζει και παίρνει τη θέση της. Μετά τρώει και την Κοκκινοσκουφίτσα αλλά για καλή τους τύχη, φτάνει ο κυνηγός που ανοίγει τη κοιλιά του λύκου και σώζει και τις δυο.
Ιδανική η Καλομοίρα στον πρωταγωνιστικό ρόλο.
Το κόκκινο χρώμα:
Συμβολίζει τα σεξουαλικά συναισθήματα. Η Κοκκινοσκουφίτσα είναι πολύ μικρή για να φορά επιδεικτικά ένα τέτοιο χρώμα αλλά και στο να χειρίζεται τα αποτελέσματα της πρόκλησης. Ο κίνδυνος λοιπόν είναι η σεξουαλικότητά της που αφυπνίζεται και για την οποία δεν είναι αρκετά ώριμη συναισθηματικά.
Ο λύκος:
Αντιπροσωπεύει όχι μόνο τον αρσενικό αποπλανητή αλλά και όλες τις ζωώδεις τάσεις μέσα μας. Αν όμως δεν υπήρχε αυτή η σαγήνη προς το «άγριο» τότε ο Λύκος δεν θα ασκούσε καμία απολύτως επιρροή στην Κοκκινοσκουφίτσα. Αυτός είναι ο λόγος που αβίαστα του δίνει όσες πληροφορίες χρειάζονται για τον πονηρό σκοπό του και στο σπίτι της γιαγιάς ενώ αναστατώνεται παραμένει σαν υπνωτισμένη.
Είναι το ίδιο μάγεμα που ασκεί στο μυαλό του παιδιού το σεξ.
Η γιαγιά: Συνιστά την ενσάρκωση της ενοχής. Εφόσον απερίσκεπτα έδωσε μια ελκυστική κόκκινη μπέρτα με κουκούλα στο παιδί και παρότι ενήλικη ξεγελάστηκε από το λύκο -με αντίκτυπο στην ίδια και τη μικρή-, τιμωρείται με το να υποβιβαστεί, να την καταπιεί δηλαδή-έστω και προσωρινά- ο λύκος.
Ο κυνηγός:
Συνιστά την πατρική φιγούρα. Η Κοκκινοσκουφίτσα έρχεται αντιμέτωπη με την αντιφατική φύση του αρσενικού βιώνοντας όλες τις πλευρές της προσωπικότητας του:τις εγωιστικές, βίαιες ,δυνητικά καταστροφικές τάσεις που εκπροσωπεί ο λύκος και τις αλτρουιστικές, προνοητικές και προστατευτικές τάσεις που συμβολίζει ο κυνηγός.
Η καταβρόχθιση:
Η Κοκκινοσκουφίτσα για να διδαχτεί και στη συνέχεια να αναγεννηθεί πρέπει να την καταπιεί ο λύκος. Όταν ο κυνηγός την βγάζει από την κοιλία του, το αφελές κορίτσι έχει για πάντα χαθεί και στη θέση του στέκει ένα ωριμότερο και υπεύθυνο παιδί.
Το νόημα:
Όσο γλυκιά και αν είναι η αθωότητα, είναι επικίνδυνο για κάποιον να παραμένει αφελής σε όλη του τη ζωή. ¶λλωστε το να εμπιστευόμαστε απερίσκεπτα τον οποιοδήποτε, μοιάζει με το να παρακαλάμε να γίνουμε θύμα του.
Αυτή είναι η σοφία που κατέχουν μόνο όσοι «γεννήθηκαν δυο φορές»…
Η Ωραία ΚοιμωμένηΜια μάγισσα καταριέται τη μικρή βασιλοπούλα μόλις γίνει 15 χρονών να τρυπήσει το δάχτυλό της από τη ρόκα μιας ανέμης και να πέσει σε βαθύ ύπνο. (Ο συνειρμός με γνωστό σαμπουάν είναι απλά… διαφημιστικός.)
Ο πατέρας της για να την προστατεύσει εξαφανίζει όλες τις ρόκες από το βασίλειο, ωστόσο το κορίτσι βρίσκει μια γριά να γνέθει σε ένα μυστικό δωμάτιο και η κατάρα πραγματοποιείται. Μετά από εκατό χρόνια ένας πρίγκιπας με το φιλί του την ξυπνά και την επαναφέρει στη ζωή. Τι πρωτότυπο!
Οι νεράιδες:
Ο αριθμός των 12 καλών νεράιδων συμβολίζει την εμμηνόρροια (μια φορά το μήνα, 12 φορές το χρόνο)που θα αφυπνίσει σεξουαλικά τη βασιλοπούλα και θα την ετοιμάσει για γάμο. Η 13η κακιά νεράιδα υποδεικνύει ότι η κατάρα αναφέρεται στην εμμηνόρροια που αν εμποδιστεί θα απαγορεύσει τη σεξουαλική εκπλήρωση.
Η κυκλική σκάλα:
Η βασιλοπούλα την ανεβαίνει πριν οδηγηθεί στο μυστικό κλειδωμένο δωμάτιο που γνέθει η γριά. Αντιπροσωπεύει -όπως και στα όνειρα- τη σεξουαλική εμπειρία. Το γύρισμα του κλειδιού στη κλειδαριά συμβολίζει τη σεξουαλική σχέση. ¶βυσσος η ψυχή του ανθρώπου…
Η ρόκα:
Από τη στιγμή που ματώνει το δάχτυλο του κοριτσιού(εμμηνόρροια) συμβολίζει την είσοδο στην εφηβεία.
Ο ύπνος:
Μια περίοδος παθητικότητας και αδράνειας ακόμα και αν μοιάζει ότι διαρκεί εκατό χρόνια όπως στην εφηβεία, δεν είναι παντοτινή. Η συμβολική γλώσσα του παραμυθιού δηλώνει ότι αφού πρώτα συγκεντρώνει κανείς δυνάμεις στη μοναξιά μπορεί μετά να γίνει ο εαυτός του.
Ο πρίγκιπας:
Το φιλί του λύνει τα «μάγια» του ναρκισσισμού και αφυπνίζει τη θηλυκότητα της βασιλοπούλας. Η ένωση τους συμβολίζει ότι συνεπάγεται η ωριμότητα:την αρμονία όχι μόνο με τον εαυτό μας αλλά και με τους γύρω μας.
Το νόημα:
Η «κατάρα» είναι μια μεταμφιεσμένη ευχή. Μόνο όταν έχουμε θετική σχέση με τους άλλους δεν διατρέχουμε να περάσουμε τη ζωή μας σαν…κοιμισμένοι.
Αυτό να το προσέξουμε…
Ο βάτραχος πρίγκιπας
Μια βασιλοπούλα παίζοντας ανεύθυνα ,χάνει την χρυσή μπάλα της σε ένα πηγάδι και ένας βάτραχος της την επιστρέφει υπό τον όρο να γίνει γυναίκα του.
Εκείνη παρότι αποστρέφεται το γλοιώδες ψυχρόαιμο δέχεται, αλλά σε λίγο καιρό τον ερωτεύεται χάρη στην ευγένεια και την συγκινητική καλοσύνη του.
Έτσι με τον που τον φιλά εκείνος μεταμορφώνεται σε πρίγκιπα.
Η χρυσή μπάλα:
Συμβολίζει την αφέλεια του κοριτσιού που χάνεται με την ενηλικίωση και πρέπει επιτέλους να αντιμετωπίσει τις πραγματικές δυσκολίες της ζωής και τις λιγότερο ευχάριστες πλευρές της.
Η υπόσχεση:
Η βασιλοπούλα υπόσχεται να παντρευτεί τον βάτραχο αν της επιστρέψει την μπάλα της. Το γεγονός ότι αναλαμβάνει μια ηθική δέσμευση σημαίνει ότι παύει να είναι παιδί και εισέρχεται σε μια ωριμότερη φάση, αυτή της συζύγου και γυναίκας.
Ο βάτραχος:
Όσο ο βάτραχος συμπεριφέρεται ως γοητευμένο αρσενικό, τόσο η βασιλοπούλα αισθάνεται άγχος, θυμό και απέχθεια. Η αφύπνιση της σεξουαλικότητας είναι συνυφασμένη με αυτά τα συναισθήματα. Μόνο όταν ξεπερνά την ανασφάλεια της για το «άγνωστο» και ανακαλύπτει τα συναισθήματα της -άρα γίνεται ο εαυτός της- τότε ο βάτραχος μεταμορφώνεται σε έρωτα και αγάπη.
Η μεταμόρφωση:
Για να μπορέσει κάποιος να αγαπήσει πρέπει να είναι ικανός για αισθήματα. Στην αρχή η βασιλοπούλα είναι εντελώς εγωκεντρική και αυτό που την ενδιαφέρει είναι η μπάλα της Όμως η ζωή δεν είναι μόνο ο εαυτός μας, το ίδιο ισχύει και για τον βάτραχο που πρέπει με τη σειρά του να ωριμάσει ώστε να πάψει να είναι αποκρουστικός και να γίνει ανθρώπινος.
Το νόημα:
Δεν πρέπει να κρίνουμε από την όψη αλλά από το περιεχόμενο.
Χρειάζεται ωριμότητα για να συνειδητοποιήσουμε πως κάτι που εύκολα απορρίπτουμε, μπορεί να αποδειχτεί πηγή ολοκλήρωσης και ευτυχίας.
