Ερμής ο Τρισμέγιστος – Ερμητική Φιλοσοφία

Πάντα πίστευα ότι η αστρολογία έχει να κάνει με μια φιλοσοφημένη στάση ζωής περισσότερο και όχι τόσο με την πρόβλεψη μελλοντικών πιθανών γεγονότων, άρα θα έπρεπε να υπάρχει ένα φιλοσοφικό υπόβαθρο γύρω και πριν από τις γνώσεις που οδηγούν στις προβλέψεις που αφορούν στο αποτελέσμα, αλλά... ποια είναι η αιτία αυτού του αποτελέσματος;

Από τότε που άρχισα να ασχολούμαι με την αστρολογία και περισσότερο με την Εσωτερική και Φιλοσοφική της διάσταση, συνάντησα πολλές φορές το όνομα Ερμής Τρισμέγιστος. Νόμισα πως πρόκειται για το θεό Ερμή, τον έναν από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου. Όμως δεν είναι καθόλου σίγουρο πως μιλάμε για αυτόν τον Ερμή ούτε και πως τελικά υπήρξε αυτός ο κάποιος Ερμής! Φυσικά, όπως είχα από την αρχή υποψιαστεί, όταν ασχολήθηκα με την αστρολογία αλλά και όπως διάβασα αργότερα σε μαθήματα που έκανα, όλα ξεκινούν από την αρχαία Αίγυπτο, τη χώρα της μαγείας μέσω του μυστικισμού, το λίκνο της απόκρυφης σοφίας. Στην αρχαία Αίγυπτο ο μάγος ήταν δάσκαλος. Ένας πολύ σοφός άνθρωπος που όφειλε να γνωρίζει την ουσία των πραγμάτων. Γνώριζε επίσης ιατρική, μαθηματικά αλλά και αστρολογία. Εκείνα τα χρόνια οι γνώσεις και οι διδασκαλίες δεν έμεναν εγωϊστικά ή συμφεροντολογικά κρυμμένες αλλά όλοι οι αρχαίοι λαοί (Αιγύπτιοι, Έλληνες, Πέρσες, Κινέζοι, Σύριοι, κ.λπ.) τις μοιράζονταν, τις διέδιδαν και τις τελειοποιούσαν και μ’ αυτό τον τρόπο συμμετείχαν στο μεγάλο αυτό πανηγύρι της ανώτερης γνώσης που όλοι οι διδάσκαλοι και οι μαθητές τους είχαν τόσο καλά οργανώσει.

Ας τα πάρουμε όμως από την αρχή γιατί οι πληροφορίες που αφορούν σε αυτό το όνομα είναι πολλές και διαφορετικές. Μία άποψη είναι πως ο θεός των αρχαίων Αιγυπτίων Θωθ ή Θωτ ή Τεούχ λατρευόταν όπως και ο Έλληνας θεός Ερμής, σαν ψυχοπομπός, αυτός δηλαδή που συνόδευε τις ψυχές των ανθρώπων, όταν πέθαιναν, στον κάτω κόσμο. Εθεωρείτο ο «Γραφεύς των Θεών» (όπως και ο Ερμής). Ήταν ο εμπνευστής και προστάτης της Αστρολογίας και της Αλχημείας. Οι αρχαίοι Έλληνες αυτόν τον Αιγύπτιο θεό τον ταύτισαν με τον δικό μας Ερμή λόγω των παρόμοιων ιδιοτήτων ή και ... αρμοδιοτήτων. Ο Τρισμέγιστος Ερμής ήταν επίσης υπεύθυνος για τη γνώση και τη διάδοση στους ανθρώπους πολλών τεχνών και επιστημών, όπως της αστρονομίας, της ιατρικής, της γλώσσας, της γυμναστικής, της γλυπτικής, κ.ά. Σε αυτόν αποδίδονταν πολλά αρχαία ελληνικά συγγράματα της εποχής των Πτολεμαίων τα οποία θεωρούνταν μετάφραση των αντίστοιχων αιγυπτιακών.

Σύμφωνα με την άποψη που καταγράφεται στο Κυμβάλειο (εγχειρίδιο της Ερμητικής επιστήμης), ο Ερμής ο Τρισμέγιστος ήταν ένας μεγάλος Διδάσκαλος, ο Διδάσκαλος των Διδασκάλων, ήταν η αρχή του αποκρυφισμού. Αναρίθμητες διδασκαλίες ξεπήδησαν και γράφτηκαν από τότε αλλά και όλα τα θεμελιώδη δόγματα του εσωτερισμού προέρχονται από τον Ερμή. Ακόμα και από την Ινδία πολλοί μύστες και ιεροφάντες ξεκίνησαν να πάνε στην Αίγυπτο ώστε να διδαχθούν από τα ίδια τα χείλη του Διδάσκαλου. Οι αρχαίοι Έλληνες τον ενέταξαν αργότερα με το όνομα Ερμής στο πλήθος των θεών τους και οι Αιγύπτιοι τον τίμησαν ταυτίζοντάς τον με τον δικό τους θεό Θωθ. Έζησε δε –αν έζησε ποτέ– πάρα πολύ παλιά και οι λεπτομέρειες της ζωής του είναι χαμένες ιστορικά. Η εποχή της διαμονής του στην Αίγυπτο (την τελευταία φορά που ενσαρκώθηκε) δεν είναι γνωστή, λέγεται πάντως ότι έζησε τριακόσια χρόνια.

Ο Θαδαίος Ζελίνσκι (1859-1944), διάσημος Ρωσοπολωνός κλασσικός φιλόλογος και καθηγητής τιμής ένεκεν διαφόρων Πανεπιστημίων και Ακαδημιών της Ευρώπης, έχει μιαν άλλη άποψη για την προέλευση του Τρισμέγιστου Ερμή, άποψη που αφορά αποκλειστικά στον ελλαδικό χώρο. Στο βιβλίο του μιλάει για την γέννηση του Ερμή στην Αρκαδία (και συγκεκριμένα στην ορεινή Αρκαδία) στο όρος Κυλλήνη, από την ένωση του Δία και της Θεάς Γης–Μαία όπως την αποκαλούσαν οι Αρκάδες. Στην οροσειρά αυτή καταλήγουν κάποια ποτάμια της Αρκαδίας (στο ανατολικό τμήμα) που οι αρχαίοι τα ονόμαζαν καταβόθρες, θεωρώντας πως δημιουργούν υπόγειους δρόμους προς τον Κάτω Κόσμο. Ο πιο σημαντικός ποταμός από αυτούς ονομάστηκε Στύγα με την πεποίθηση ότι σ’ αυτόν τον ποταμό πλέουν οι ψυχές για να φτάσουν στην αιώνια κατοικία τους. Πολλές φορές οι ποταμοί αυτοί δημιουργούσαν λίμνες και μια από αυτές ήταν η Στυμφαλία που εθεωρείτο η είσοδος στον Άδη. Εκεί ζούσαν οι Στυμφαλίδες όρνιθες που απήγαν τις ψυχές. Λόγω αυτής της γειτνίασης θεωρήθηκε πως ο Ερμής ήταν ο ψυχοπομπός, όπως έχω αναφέρει πιο πριν. Ο ίδιος φιλόλογος υποστηρίζει, ύστερα και από δικές του μελέτες στα ομηρικά έπη Ιλιάδα και Οδύσσεια, αλλά και από αρκετές μυθολογικές αναφορές, ότι η γήινη υπόσταση του αρκαδικού Ερμή ήταν ο Οδυσσέας, που ήταν και ο ευνοούμενός του, στην ουσία ήταν ο ίδιος δηλαδή. Επίσης οι Αρκάδες θεωρούσαν τον Οδυσσέα Αρκάδα και ιδρυτή της πόλης του Φενεού που γειτονεύει με το όρος Κυλλήνη και τη Στυμφαλία. Το όνομα Τρισμέγιστος (τρεις φορές μεγάλος) του δόθηκε επειδή πιστεύεται πως νίκησε τρεις φορές το θάνατο: τον φυσικό, τον ψυχολογικό (αστρικό) και τον νοητικό αφού, σύμφωνα με την Ερμητική διδασκαλία, το σώμα μας έχει αυτές τις τρεις διαστάσεις.

Γύρω από το όνομα και τη διδασκαλία του Ερμή του Τρισμέγιστου αναπτύχθηκε μια ολόκληρη φιλοσοφία γνωστή ως Ερμητική φιλοσοφία ή Ερμητισμός. Το φιλοσοφικό αυτό σύστημα αποτελεί την αρχαιότερη, πιο οργανωμένη και αναλυτική προσπάθεια κατανόησης του εσωτερικού κόσμου του ανθρώπου. Θεωρείται δε το κλειδί για να ανοίξει κανείς τις πόρτες ολόκληρης της απόκρυφης γνώσης αφού είναι η απαρχή της όπως προανέφερα. Η Ερμητική φιλοσοφία βασίζεται σε επτά αρχές, τις επτά αρχές της αλήθειας. «Οι αρχές της αλήθειας είναι επτά τον αριθμό. Αυτός που τις γνωρίζει και τις καταλαβαίνει κατέχει το κλειδί το μαγικό που θα ανοίξει όλες τις Πύλες του Ναού, πριν ακόμα τις αγγίξει.» (Κυμβάλειο). Οι αρχαίοι πίστευαν πως ο Ερμής παρέδωσε στους ανθρώπους τους επτά νόμους του Σύμπαντος βοηθώντας τους με τον τρόπο αυτό να κατακτήσουν τη σοφία και τη γνώση και πραγματικά όποιος ήταν σε θέση να τους κατανοήσει και να τους βιώσει είχε βρει το «μαγικό κλειδί» που θα άνοιγε τις «Πύλες του Ναού», τις πύλες της γνώσης και του εσωτερισμού. Οι αρχές αυτές είναι οι εξής:

1. Η Αρχή της Νοητικότητας. «Το παν είναι πνεύμα. Το Σύμπαν είναι νοητικό». (Κυμβάλειο)
2. Η Αρχή της Αντιστοιχίας ή της Αναλογίας. «Αυτό που είναι επάνω, είναι σαν κι αυτό που είναι κάτω. Αυτό που είναι κάτω, είναι σαν αυτό που είναι επάνω». (Κυμβάλειο)
3. Η Αρχή της Δόνησης. «Τίποτα δεν αναπαύεται· το παν κινείται, το παν δονεί» (Κυμβάλειο)
4. Η Αρχή της Πολικότητας. «Το παν είναι διπλό. Κάθε πράγμα έχει δύο άκρες. Το όμοιο και το ανόμοιο έχουν την ίδια ερμηνεία. Οι αντίθετοι πόλοι έχουν την ίδια φύση, αλλά διαφορετικούς βαθμούς. Τα άκρα αγγίζονται. Όλες οι αλήθειες δεν είναι παρά μισές αλήθειες. Όλα τα παράδοξα μπορούν να συμφιλιωθούν». (Κυμβάλειο)
5. Η Αρχή του Ρυθμού. «Το παν ρέει μέσα και έξω. Κάθε πράγμα έχει τη διάρκειά του. Κάθε πράγμα εξελίσσεται και κατόπιν εκφυλίζεται. Η ταλάντωση του εκκρεμούς εκδηλώνεται σε όλα. Ο χρόνος αιώρησής του προς τα δεξιά είναι ίσος με το χρόνο αιώρησής του προς τ’ αριστερά. Ο ρυθμός είναι σταθερός». (Κυμβάλειο)
6. Η Αρχή της Αιτίας και του Αποτελέσματος. «Κάθε αιτία έχει το αποτέλεσμά της. Κάθε αποτέλεσμα έχει την αιτία του. Όλα συμβαίνουν σύμφωνα με το Νόμο. Η τύχη δεν είναι παρά ένα όνομα που δίνεται στον μη αναγνωρισμένο Νόμο. Υπάρχουν πολλά επίπεδα αιτιότητας αλλά τίποτε δεν ξεφεύγει από το Νόμο». (Κυμβάλειο)
7. Η Αρχή του Γένους. «Σε όλα τα πράγματα υπάρχει ένα Γένος. Όλα έχουν τις Αρχές του, του Αρσενικού και του Θηλυκού. Το Γένος εκδηλώνεται σ’ όλα τα επίπεδα». (Κυμβάλειο)

Αυτοί οι επτά νόμοι είναι τα κλειδιά της ερμηνείας για κάθε σύμβολο ή αλληγορία. Οι επτά διαφορετικές όψεις της αλήθειας. Σχετίζονται επίσης και με τους επτά φορείς της συνείδησης ενός ανθρώπου. Θεμελιώδη ρητά του Ερμητισμού είναι: Α) «μη κακόν είναι» (να αποφεύγεται το κακό), Β) «αιτία ελομένου, Θεός αναίτιος» (για τις πράξεις των ανθρώπων που έχουν ελευθερία εκλογής ο Θεός δεν ευθύνεται). Η Γνώση που πρεσβεύει η Ερμητική Φιλοσοφία μάς βοηθάει να διαχωρίζουμε αυτό που ξέρουμε από αυτό που νομίζουμε ότι ξέρουμε. Η Γνώση αυτή σχετίζεται με τον πυρήνα της ύπαρξής μας, με την εσωτερική και πνευματική μας εξέλιξη.

Οι μαθητές του Ερμή, είχαν ως αρχή να φυλάνε καλά τα μυστικά των διδασκαλιών και να τα διαδίδουν συνειδητά μόνο σε όσους ήταν έτοιμοι να ακούσουν και να μάθουν. Αυτή η πάγια πολιτική των Ερμητιστών κάθε εποχής είχε τη βάση της στο γεγονός ότι οι μυημένοι γνώριζαν πως υπήρχαν σε κάθε γενιά πολύ λίγοι άνθρωποι έτοιμοι να αφομοιώσουν αυτή τη γνώση ή έστω μόνο να τη γνωρίσουν. Γνώριζαν καλά πως οι άνθρωποι δεν ήταν έτοιμοι να καταλάβουν κάποια πράγματα οπότε δεν ήταν έτοιμοι και να τα παραδεχτούν. Από αυτήν την τακτική των Ερμητών φιλοσόφων προκύπτει και η έκφραση «ερμητικός», δηλαδή τόσο κλειστός ώστε τίποτα να μη διαφεύγει. Ο κίνδυνος των διωγμών από θρησκευτικές ομάδες ήταν επίσης ένας ανασταλτικός παράγοντας στη διάδοση της γνώσης αυτής. Αυτό που ήθελαν οπωσδήποτε να αποφύγουν ήταν να χαρακτηριστούν «μάρτυρες» δημιουργώντας γύρω τους στρατιές πιστών, ακολούθων και φανατικών. Σκοπός των Ερμητιστών ήταν και είναι να μην μετατραπεί η φιλοσοφία αυτή σε θρησκεία, να μην θεωρηθεί δόγμα ή αίρεση και να μην αναμειχθεί σε καμία περίπτωση με τη θεολογία. Η λέξη που χαρακτηρίζει τον τρόπο σκέψης των Ερμητιστών είναι «ερεύνησε» όχι «πίστεψε».

Για όλους τους παραπάνω λόγους η διδασκαλία των Ερμητιστών σπάνια γραφόταν. Μεταδιδόταν από το δάσκαλο στο μαθητή προφορικά, από τα χείλη στο αυτί: «Τα χείλη της Σοφίας είναι κλειστά για όλους, με εξαίρεση τα αυτιά της Λογικής» (Κυμβάλειο). Κάποιες φορές που η διδασκαλία αποτυπώθηκε εγγράφως ήταν με όρους της αλχημείας και της αστρολογίας ώστε να μπορούν να τη διαβάζουν μόνο οι μυημένοι. Αυτό το μέτρο ήταν απαραίτητο ειδικά στην εποχή του Μεσαίωνα που οι διώξεις και οι εκτελέσεις γνώρισαν μεγάλες ….δόξες! Δυστυχώς από εκείνη την εποχή δεν σώζεται παρά ένας μικρός αριθμός κειμένων σχετικών με την Ερμητική Φιλοσοφία.

Για πάρα πολλά χρόνια τα κείμενα της Ερμητικής διδασκαλίας θεωρούνταν ελληνορωμαϊκά δημιουργήματα, όμως τις τελευταίες δεκαετίες και κατόπιν της ολοκλήρωσης της αποκρυπτογράφησης των «Κειμένων των Πυραμίδων», που χρονολογούνται στα μέσα της τρίτης χιλιετηρίδας, αποδεικνύεται πως τελικά η καταγωγή των Ερμητικών διδασκαλιών είναι η Αίγυπτος. Μέχρι την εύρεση και την αποκρυπτογράφηση αυτών των ιερογλυφικών δεν θεωρούνταν καν αυθεντικά όσα κείμενα αναφέρονταν στην Ερμητική διδασκαλία παρ’ όλο που υπάρχουν μαρτυρίες πως ο Πυθαγόρας και ο Πλάτωνας, κατά την επίσκεψη τους στην Αίγυπτο, διάβασαν οι ίδιοι με τη βοήθεια ιερέων τις στήλες του Ερμή. Τα βιβλία και τα κείμενα που έκρυβαν όλη αυτή την απόκρυφη γνώση για την πνευματική εξέλιξη του ανθρώπου αλλά και οι πρακτικές που ακολουθούσαν οι μυημένοι έχουν χαθεί στο μεγαλύτερο μέρος τους. Τα πιο σημαντικά, που με μεγάλο κόπο συλλέχθηκαν και ταξινομήθηκαν στη διάρκεια της ιστορίας, κάηκαν στην πυρκαγιά της βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας. Τα βιβλία που θεωρούνται αυθεντικά σήμερα είναι το «Κυμβάλειο», ο «Ποίμανδρος» και ο «Σμαραγδένιος Πίνακας».

Ο Πυθαγόρας αλλά και ο Πλάτωνας στήριξαν τη διδασκαλία τους στην Ερμητική Φιλοσοφία, συνέχισαν (θα έλεγα εγώ) τη διδασκαλία αυτή και μάλιστα η Πυθαγόρεια διδασκαλία γινόταν με τη μέθοδο των υπαινιγμών όπως και η Ερμητική. Οι λεγόμενοι νεοπλατωνικοί φιλόσοφοι θεωρούνται επίσης συνεχιστές. Στη Δύση, ο Ερμής ο Τρισμέγιστος έγινε γνωστός κατά την Αναγέννηση από μεταφράσεις στα λατινικά του Μαρσίλιο Φιτσίνο (1433-1499), νεοπλατωνικού φιλόσοφου. Στην πορεία της ιστορίας διάφοροι φιλόσοφοι και μη ασχολήθηκαν και επανέλαβαν τη θεωρία του Ερμή, αλλά αρκετές φορές παρέκκλιναν και απομακρύνονταν από το δρόμο που εκείνος είχε διδάξει, με αποτέλεσμα πολλές από τις θεωρίες του να εκφυλιστούν και να παραλλαχθούν. Αν συνυπολογίσει κανείς πως δεν σώζεται και κανένα από τα χιλιάδες –για κάποιους– βιβλία του, με εξαίρεση 2-3, τότε δυστυχώς για όλους μας το μοναδικό κλειδί του εσωτερισμού της αρχαίας σοφίας βρίσκεται στο να βιώσει ο άνθρωπος μόνος του τις πρωταρχικές αλήθειες.


ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• «Κυμβάλειο», Η Ερμητική Επιστήμη, Τρεις Μύστες, εκδόσεις Νέα Ακρόπολη
• «Τα μυστήρια του Ερμητισμού», A.S. Raleigh, εκδόσεις Ιάμβλιχος
• «Ερμής ο Τρισμέγιστος και οι αρκαδικές απαρχές του», Θαδαίος Ζελίνσκι, εκδόσεις Εκάτη