Σελήνη - Η Τριπλή Θεά του Φεγγαριού
Γεμάτη μαγεία και μυστήριο, ξεπροβάλλει κάθε βράδυ για να φωτίσει τη νύχτα μας και ν’ απλώσει το δίχτυ της στις καρδιές μας. Ποια άλλη; Η Κυρά του Φεγγαριού, η Τριπλή Θεά, που αντιστοιχεί σε καθεμιά από τις φάσεις της σελήνης: γέμιση, πανσέληνος, χάση. H Άρτεμη, η Σελήνη και η Εκάτη είναι οι τρεις φεγγαροθεές. Aν και κάποτε ταυτίζονται στη μυθολογία, η καθεμιά παίζει το δικό της, ιδιαίτερο ρόλο στη ζωή μας.
Της Χαρίτας Μήνη
Άρτεμη, το νέο φεγγάρι
Η Άρτεμη, πάντα νέα κι ανυπόταχτη, εκπροσωπεί την καινούρια σελήνη. Είναι η προσωποποίηση της νιότης και του σφρίγους. Ενσαρκώνει τα νεανικά, αδάμαστα στοιχεία που υπάρχουν μέσα σε κάθε γυναίκα, άσχετα από την ηλικία της. Αποτελεί τη δύναμη της ελευθερίας, την ενστικτώδη σοφία της άγριας φύσης. Οι μύθοι την παρουσιάζουν ως κόρη της Λητώς και του Δία, δίδυμη αδελφή του Απόλλωνα. Μπορεί σήμερα να μοιάζει λιγότερο σημαντική από άλλες θεές, όμως στην αρχαία Ελλάδα λατρευόταν περισσότερο από όλες τις Ολύμπιες και τους Ολύμπιους. Άπειρα ιερά και ναοί είχαν αφιερωθεί σ’ αυτήν.
Πότε πότε απεικονίζεται μ’ ένα μηνίσκο (μισοφέγγαρο) κι ένα αστέρι κοντά στο κεφάλι της. Ονομάζεται Φοίβη, «Λαμπερή», από το φάος: φως. Είναι η Σελασφόρος ή Φωσφόρος (εκείνη που φέρνει το φως), αλλά και η Πασιφαής, η «Ολόλαμπρη». Κρατάει αναμμένη δάδα, έμβλημα του φεγγαριού το οποίο φέγγει στο σκοτάδι. Η φωτιά της, αποσταγμένη από τους κεραυνούς του Δία, μένει πάντα άσβεστη.
Σήμερα την Άρτεμη τη θεωρούμε ολίγον… αγοροκόριτσο, όμως η φεγγαρική της υπόσταση τη συνδέει με τις αναπαραγωγικές λειτουργίες των γυναικών. Το μηνιαίο ταξίδι της σελήνης στον ουρανό διαρκεί 29,5 μέρες, όσο περίπου και ο έμμηνος κύκλος. Γι’ αυτό το λόγο η θεά έγινε προστάτιδα της γονιμότητας, της μητρότητας, αλλά και του έρωτα. Για παράδειγμα, έχει τον τίτλο Λυσίζωνος, «εκείνη που λύνει τη ζώνη της για να πλαγιάσει με άνδρα»· σ’ αυτήν αφιέρωναν οι μελλόνυμφες κοπέλες την παρθενική τους ζώνη.
Ίσως δεν είναι άσχετο ότι ο ορφικός ύμνος προς τιμήν της την αποκαλεί φίλοιστρο. Οίστρος σημαίνει μανία και πάθος παράφορο, συγχρόνως όμως δηλώνει το σφοδρό έρωτα και τη σεξουαλική ορμή. Kι ακόμη, με τα προσωνύμια Λοχεία, Ωκυλόχεια και Σοωδίνη (αυτή που σώζει από τις ωδίνες του τοκετού) η Άρτεμη παρουσιάζεται ως προστάτιδα της γέννας. Στην Έφεσο, ιωνική αποικία στη Μικρά Ασία, ήταν η κύρια θεότητα. Εκεί ξεδιπλώνεται ολόκληρο το μεγαλείο της, καθώς εμφανίζεται ως Mάνα Φύση: έχει πολλούς μαστούς και περιτριγυρίζεται από πλήθος ζώων. Ο ναός της υπήρξε ένα από τα επτά θαύματα του κόσμου.
Μας λένε συνήθως ότι η Άρτεμη ήταν μια ανέραστη μορφή, μια αιώνια «παρθένος». Μόνο που η λέξη αυτή δεν είχε αρχικά το νόημα που γνωρίζουμε – σήμαινε απλώς την ανύπαντρη κοπέλα. Από ψυχολογικής πλευράς αντιπροσωπεύει καθετί που παραμένει παρθένο μέσα μας, δηλαδή ανέγγιχτο, ασυμβίβαστο, αναπαλλοτρίωτο. Η Άρτεμη μπορεί να μας βοηθήσει να θεραπευτούμε από τις πληγές του παρελθόντος, καθώς ερχόμαστε σε επαφή με τις εσωτερικές μας δυνάμεις, με τη σοφία που ζει μέσα μας. Άλλωστε, είναι και θεραπεύτρια θεά, εφόσον συνδέεται με τα ιαματικά ύδατα και με φαρμακευτικά βότανα. Βλέποντας το νέο φεγγάρι να διασχίζει τους αιθέρες, μπορούμε να προετοιμαστούμε ψυχολογικά για ένα νέο ξεκίνημα. Εξάλλου, η Άρτεμη είναι άριστη τοξότρια, που σημαίνει ότι έχει την ικανότητα να πετυχαίνει πάντοτε τους στόχους της. Λόγω της ιδιότητας αυτής συνδέεται ιδιαίτερα με το ζώδιο του Τοξότη.
Σελήνη, η ερωτική πανσέληνος
Κόρη του Υπερίονα και της Θείας, η θεά Σελήνη είναι αδελφή του Ήλιου, σύμφωνα με τον Ησίοδο. Το όνομά της προέρχεται από το σέλας: φως. Κάθε νύχτα λούζεται στον αρχέγονο Ωκεανό κι έπειτα διασχίζει τους ουρανούς πάνω στο άρμα της. Τα αρχαία κείμενα την παρουσιάζουν πανέμορφη κι ερωτική. Εραστής της ήταν ο Δίας αλλά κι ο τραγοπόδαρος Πάνας, θεοί που σχετίζονται με την έννοια της γονιμότητας.
Όμως, η μεγάλη της αγάπη ήταν ένας θνητός, ο ωραίος Ενδυμίων, στον οποίο χάρισε πενήντα κόρες. Στην Ολυμπία έδειχναν το μνήμα του και διηγούνταν πως εκείνος πρώτος οργάνωσε εκεί ανδρικούς αγώνες δρόμου. Οι πενήντα κόρες, λοιπόν, θα πρέπει να συμβολίζουν τους ισάριθμους μήνες που μεσολαβούσαν ανάμεσα σε δύο Ολυμπιάδες. Παράλληλα, ο Ενδυμίων πιστεύεται ότι προσωποποιεί τον ήλιο, ο οποίος, καθώς δύει, συναντά το φεγγάρι κι «ερωτοτροπεί» μαζί του.
Η ερωτική σχέση ανάμεσα στα δυο ουράνια σώματα παίρνει τη μορφή του Ιερού Γάμου. Όταν ο Ήλιος βρισκόταν στο απόγειο της δύναμής του, κοντά στο θερινό ηλιοστάσιο, ήταν η κατάλληλη στιγμή για να γιορταστεί η ένωσή του με τη Σελήνη στην ολόγιομη μορφή της. Σε πολλά μέρη τιμούσαν τούτο το μυθικό γεγονός κάθε οχτώ χρόνια ή στα μισά τους. Αυτό συνέβαινε γιατί το σεληνιακό έτος (354 μέρες) έπρεπε κατά κάποιο τρόπο να συντονιστεί με το ηλιακό (365 μέρες). Για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνταν τρεις εμβόλιμοι μήνες κατά τη διάρκεια μιας οκταετίας. Τούτο το διάστημα και οι υποδιαιρέσεις του έγιναν η βάση για την τέλεση πολλών εορτών, πράγμα που εξηγεί γιατί οι Ολυμπιακοί αγώνες διεξάγονταν κάθε τέσσερα χρόνια.
Ο γάμος του Ήλιου και της Σελήνης μπορεί να παίρνει τη μορφή της ένωσης ανάμεσα σε έναν ιερό ταύρο και μια θεϊκή αγελάδα. Άλλωστε, τα κέρατα των βοοειδών έχουν το σχήμα του μηνίσκου, γι’ αυτό θεωρούνται φεγγαρικά ζώα. Η ίδια η θεά απεικονίζεται πότε πότε με κέρατα στο κεφάλι ή πάνω σε άρμα που το σέρνουν ταύροι. Συγχρόνως, το ζώο αυτό διακρίνεται για την έντονη σεξουαλικότητά του, πράγμα που ταιριάζει με τον ερωτικό χαρακτήρα εκείνης. Τα στοιχεία τούτα τη συνδέουν ιδιαίτερα με τον αστερισμό του Ταύρου, αν και το κατεξοχήν ζώδιό της είναι ο Καρκίνος.
Η ίδια σχετίζεται και με την ερωτική μαγεία: ο αρχαίος ποιητής Θεόκριτος στο έργο του Φαρμακεύτριες παρουσιάζει μια κοπέλα να κάνει μάγια για να φέρει ξανά κοντά της τον αγαπημένο της, επικαλούμενη τη Σελήνη. Η θεά ενσαρκώνει ακόμη την ανεξάντλητη γοητεία της πανσελήνου, που διεγείρει τις αισθήσεις και μας κάνει να ονειροπολούμε. Από ψυχολογικής απόψεως αντιπροσωπεύει την ολοκλήρωση, τη σεξουαλικότητα και τη μητρότητα. Το ολοστρόγγυλο σχήμα του γεμάτου φεγγαριού είναι σύμβολο της μήτρας αλλά και της αιωνιότητας.
Εκάτη, σκοτεινή και μυστηριώδης
Η απόκρυφη πλευρά του φεγγαριού ενσαρκώνεται από την Εκάτη, θεότητα της μαγείας, της νύχτας, του Κάτω Κόσμου και των φαντασμάτων. Η μορφή της είναι τριπλή, όπως τρεις είναι οι φάσεις της σελήνης. Της αφιέρωναν κάθε μήνα τη νύχτα όπου το φεγγάρι εξαφανίζεται, ένα φαινόμενο που προκαλούσε φόβο στους αρχαίους λαούς.
Τότε οι πλούσιες οικογένειες άφηναν στα τρίστρατα (στα σημεία όπου διασταυρώνονταν τρεις δρόμοι) φαγητό, τα γνωστά «εκαταία δείπνα», που τα έτρωγαν οι ζητιάνοι και οι σκύλοι, αγαπημένα ζώα της θεάς. Το επόμενο βράδυ σε διάφορες πόλεις οι γυναίκες χόρευαν προς τιμήν της και της πρόσφεραν σπονδές. Μαζεύονταν στα τρίστρατα και φώναζαν προς την κατεύθυνση της σελήνης, η οποία μόλις είχε αρχίσει να αχνοφαίνεται στον ουρανό.
Η Εκάτη συνδέεται ακόμη και με τα Ελευσίνια Μυστήρια. Εκείνη βοήθησε τη θεά Δήμητρα στην αναζήτηση για τη χαμένη της κόρη κι επίσης συνόδευσε την Περσεφόνη όταν επέστρεφε από την Άδη. Το στοιχείο αυτό, και γενικότερα η σχέση της με τον Κάτω Κόσμο, τη συνδέει με το ζώδιο του Σκορπιού, που επηρεάζεται από τον Πλούτωνα.
Σημαντική μυστηριακή λατρεία της Εκάτης υπήρχε στην Αίγινα. Ο Ησίοδος της αφιερώνει έναν εκτενή ύμνο, όπου την παρουσιάζει σε όλο της το μεγαλείο: η δύναμή της απλώνεται στον ουρανό, τη γη και τη θάλασσα. Την τιμούν θεοί και άνθρωποι, καθώς χαρίζει την ευτυχία, τη δικαιοσύνη και την επιτυχία. Παράλληλα, είναι και «Κουροτρόφος», προστάτιδα των παιδιών.
Ακόμη, ταυτίζεται με τη Μεγάλη Θεά, τη Μάνα Φύση, κι άλλοτε εμφανίζεται ως η Ψυχή του Kόσμου. Ως θεά της σκοτεινής σελήνης συμβολίζει το θάνατο και την αναγέννηση. Το φεγγάρι κάθε μήνα μικραίνει και χάνεται, «πεθαίνει», για να αναστηθεί ξανά την επόμενη νύχτα και ν’ αρχίσει να μεγαλώνει και πάλι, διαγράφοντας τους αέναους κύκλους του.
Σε ψυχολογικό επίπεδο, η Εκάτη μας βοηθάει να αποδεχτούμε το τέλος μιας κατάστασης ή την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου. Μας δείχνει ότι το κάθε τέλος είναι μια καινούρια αρχή. Μας ενθαρρύνει έτσι ώστε να απαλλαγούμε από τους φόβους μας για το άγνωστο, από τη νοσηρή προσκόλλησή μας σε ανθρώπους και πράγματα. Μας ελευθερώνει ώστε να δεχτούμε το καινούριο, αφού πρώτα ξεφορτωθούμε το παλιό. Είναι η μάγισσα θεά που μας προσφέρει τη δύναμη της μεταμόρφωσης, την ικανότητα να αλλάζουμε τον εαυτό μας και τον κόσμο!
