Βασιλης Παπαδολιας
02-05-2008, 11:34 AM
Στο προηγούμενο μέρος της Εισαγωγής (σχετικό link Εισαγωγή στη Συνδιαλεκτική Ανάλυση - myhoroscope.gr (http://php56.astrowin3.org/forum/%F8%F5%F7%EF%EB%EF%E3%DF%E1-95/%E5%E9%F3%E1%E3%F9%E3%DE-%F3%F4%E7-%F3%F5%ED%E4%E9%E1%EB%E5%EA%F4%E9%EA%DE-%E1%ED%DC%EB%F5%F3%E7-4730/)) είδαμε την αντίληψη που έχει η θεωρία της Συνδιαλεκτικής Ανάλυσης για τη δομή της ανθρώπινης προσωπικότητας. Είδαμε συνοπτικά τις ιδιότητες του "Γονέα", του "Παιδιού" και του "Ενήλικου", τις πρωταρχικές θέσεις ζωής που αναπτύσσει το άτομο στα δύο πρώτα χρόνια της ζωής του καθώς και τα κυριότερα εμπόδια / διαστρεβλώσεις που μπορεί να συμβούν στην εκδήλωση της πλευράς του Ενήλικου και τι αποτελέσματα μπορεί να δώσουν αυτές στην ανάπτυξη της προσωπικότητας του ατόμου.
Στο δεύτερο μέρος της Εισαγωγής θα προσπαθήσουμε να δούμε πώς χρησιμοποιούνται τα βασικά στοιχεία της θεωρίας αυτής για να εξηγηθεί η ανθρώπινη συμπεριφορά, οι ανθρώπινες σχέσεις αλλά και - σε κάποιο βαθμό - η κοινωνική εκδήλωση του ανθρώπου.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με κάποια μοτίβα τυποποιημένης συμπεριφοράς...
"Παιχνίδια" που παίζουν οι άνθρωποι
Οι άνθρωποι στην προσπάθεια τους να επιτύχουν την επιβράβευση και την αναγνώριση δημιουργούν προοδευτικά κάποια επαναλαμβανόμενα μοντέλα συμπεριφοράς, που λειτουργούν στη συνέχεια μέσα τους ως αυτοματισμοί. Τα μοντέλα αυτά συμπεριφοράς τα ταξινομούμε στις εξής κατηγορίες:
Απογράβηγμα
Το αποτράβηγμα είναι εκείνη η συμπεριφορά που ο άνθρωπος απομονώνεται ψυχολογικά από τους γύρω του, αν και σωματικά παραμένει μαζί τους. ονειροπολώντας κάποια περασμένη ευχαρίστηση. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει στους ανθρώπους να αποτραβιούνται από μία ανιαρή πραγματικότητα και να επαναλαμβάνουν την αίσθηση του χαδιού που ένιωσαν σε κάποια περασμένη χρονική στιγμή.
Τελετές *
Οι τελετές δεν είναι τίποτα άλλο από τις κοινωνικές μας δραστηριότητες. Αυτές είναι ασφαλείς με την έννοια ότι καθένας ξέρει εκ των προτέρων τι πρέπει να κάνει σε αυτές και το κάνει χωρίς να απειλείται και χωρίς να απαιτείται από αυτόν κάποια ουσιαστικότερη δέσμευση. Μέσα από αυτές οι άνθρωποι περνούν την ώρα τους χωρίς στην ουσία να πλησιάζουν ο ένας τον άλλο. Τελετές μπορεί να είναι ακόμα και οι συνευρέσεις της κρεβατοκάμαρας, όταν η διαδικασία κυριαρχεί της επικοινωνίας και καθοδηγεί τη συνεύρεση των συντρόφων.
* Σημείωση: ο όρος τελετές είναι κάπως φορτισμένος στην ελληνική πραγματικότητα, αλλά είναι ο όρος που χρησιμοποιείται και στην ελληνική απόδοση του έργου του Τόμας Χάρις Είμαι Ok, είσαι Ok.
Δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες είναι μία άλλη μορφή ανάλωσης του χρόνου, που επιτρέπει στον άνθρωπο να μη δένεται. Ασχολείται κανείς με τον κήπο, το διάβασμα, τις δουλειές του σπιτιού, τη δουλειά στο γραφείο και έτσι έχει μία δικαιολογία για να μην έρθει πιο κοντά και να παραμείνει σε απόσταση.
Διασκεδάσεις
Οι διασκεδάσεις είναι μία μορφή δραστηριότητας που μας ψυχαγωγεί από μόνη της. Είναι ένας τρόπος να περνάμε την ώρα μας "μέχρι να κοιμηθούμε", "μέχρι να τελειώσει το πάρτι", "μέχρι να έρθει ο σύζυγος" ή γενικά μέχρι να γίνει κάτι άλλο. Κατά τη διάρκεια της διασκέδασης μπορεί να γίνονται τυποποιημένες συζητήσεις του τύπου "Ποιος κέρδισε στο ποδόσφαιρο;", "Ποιο είναι το καλύτερο αυτοκίνητο;", "Πώς φτιάχνεται αυτό το φαγητό;", "Πόσο κάνει αυτό το ρούχο;", "Έχεις πάει σ' αυτό το μέρος;", "Τι απέγινε ο τάδε;", "Έμαθες τα νέα;", κλπ. Αυτές οι συζητήσεις δίνουν προσωπική ικανοποίηση από μικρές συνδιαλέξεις μεταξύ Γονέα - Γονέα (π.χ. πώς γίνεται αυτό; ) ή Παιδιού - Παιδιού (ποιο είναι το καλύτερο; ) χωρίς όμως να επεισέρχονται οι άνθρωποι σε ουσιαστικότερη γνωριμία και επικοινωνία.
Παιχνίδια
Τα παιχνίδια είναι με τη σειρά τους συνδιαλέξεις, που το αποτέλεσμα τους είναι προκαθορισμένο. Σε αυτά υπάρχει μία λογικοφανής συζήτηση, που κρύβει όμως το γεγονός ότι η μία πλευρά που συζητά χειρίζεται την άλλη, προκειμένου να φτάσει σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Τα παιχνίδια βασίζονται στο αρχικό παιδικό παιχνίδι "Το δικό μου είναι καλύτερο από το δικό σου", που ξεκινάει στην ηλικία των 4-5 ετών. Μέσα από το παιχνίδι αυτό η πλευρά που λέει ότι έχει κάτι καλύτερο είναι αυτή που κατά βάθος αισθάνεται λιγότερο ΟΚ. Ο ισχυρισμός ότι το δικό μου είναι καλύτερο μπορεί βεβαίως να λάβει σαν απάντηση ότι το αντικείμενο του άλλου είναι ακόμη καλύτερο και μάλιστα να επιβληθεί αυτή η άποψη με τη χρήση βίας. Η συζήτηση συνεχίζεται μέχρι να έρθει κάποιος δυνατότερος και να επιβάλλει με τη δύναμη ότι το δικό του είναι καλύτερο και να επιβεβαιωθεί έτσι η αρχική θέση ότι η πλευρά που ξεκίνησε το παιχνίδι δεν είναι ΟΚ.
Φαντάζει οξύμωρο δηλαδή, αλλά η διαδικασία του παιχνιδιού έχει σα στόχο να επιβεβαιώσει τη ΝΟΤ ΟΚ θέση της πλευράς που ξεκινάει το παιχνίδι. Τα παιχνίδια προτιμώνται από αυτούς που δεν μπορούν να υποφέρουν τη μοναξιά αλλά ταυτόχρονα δεν αισθάνονται αρκετά άξιοι για θετική επικοινωνία. Έτσι προτιμούν την αρνητική προσοχή από το να μην έχουν καθόλου.
Ένα από τα πιο συνηθισμένα παιχνίδια μεταξύ ενηλίκων είναι το "Γιατί δεν;" - "Ναι, αλλά". Σ' αυτό το παιχνίδι η μειονεκτική πλευρά εκμυστηρεύεται ένα δήθεν πρόβλημα. Η πλευρά που χρησιμοποιείται προσπαθεί να προτείνει λύσεις του τύπου "Γιατί δεν δοκιμάζεις αυτό ή εκείνο;" και η πλευρά που χειρίζεται απορρίπτει προοδευτικά τις προτάσεις που ακούει τη μία μετά την άλλη, λέγοντας ότι "Ναι ισχύει, αλλά αυτό έχει το τάδε πρόβλημα". Σκοπός της προοδευτικής απόρριψης είναι να καταλήξει η μειονεκτική πλευρά στο συμπέρασμα ότι για κείνη τίποτα δε δουλεύει κι ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Με τον τρόπο αυτό η μειονεκτική πλευρά εξασφαλίζει ότι δε χρειάζεται να προσπαθήσει να βελτιωθεί γιατί η ίδια είναι έτσι φτιαγμένη και δεν μπορεί να αλλάξει.
Ο ρόλος του χειριστή είναι ρόλος Παιδιού που συντρίβει τους "Σοφούς Γονείς", που προτείνουν λύσεις τη μία μετά την άλλη. ¶λλου τέτοιου είδους παιχνίδια είναι αυτά με τίτλο "Δεν είναι φοβερό;" "Πήγαινε εσύ αν μπορείς", "Αν δεν ήταν για χάρη σου", "... εξαιτίας σου". Όλα αυτά τα παιχνίδια κρύβουν χειρισμό της άλλης πλευράς - και μάλιστα χωρίς εκείνη να το ξέρει - με σκοπό την ικανοποίηση του Παιδιού στον ψυχισμό του χειριστή. Τα παιχνίδια χρησιμοποιούνται ως άμυνες από τους ανθρώπους, για να προστατεύσουν τη θέση τους, να μην εξαναγκαστούν σε αλλαγές και να μην αποδεχτούν, αυτό που κατά βάθος ξέρουν, ότι δεν είναι ΟΚ.
Εφαρμογές της Συνδιαλεκτικής Ανάλυσης
Η ανάλυση της προσωπικότητας του ατόμου σε Γονέα - Ενήλικο - Παιδί μπορεί να αποτελέσει ένα σύγχρονο εργαλείο για την προσέγγιση των διαπροσωπικών σχέσεων. Στο Γάμο η Συνδιαλεκτική Ανάλυση μας βοηθά να καταλάβουμε πώς το Παιδί μέσα μας μας οδηγεί να καταστρέφουμε τις σχέσεις μας, γιατί αρνείται να κάνει συμβιβασμούς ή πώς ο Γονέας φέρνει μέσα στη σχέση τις προκαταλήψεις της ανατροφής και δεν αφήνουν τους δύο Ενηλίκους να κατευθύνουν τη σχέση. Σε μία προγαμιαία συμβουλευτική διαδικασία οι δύο σύντροφοι μπορούν να μάθουν ο ένας τα τρία μέρη της προσωπικότητας του άλλου και να μάθουν να τα αναγνωρίζουν όταν τα βλέπουν.
Τα περισσότερα προβλήματα στην επικοινωνία παρουσιάζονται όταν δεν αναγνωρίζουμε ποιο από τα τρία μέρη της προσωπικότητας του άλλου μας απευθύνεται και σε ποιο κομμάτι της δικής μας προσωπικότητας θέλει να μιλήσει. Υπάρχουν συζητήσεις που γίνονται στο επίπεδο Γονέα - Γονέα όπως "Πώς έχει καταντήσει η κοινωνία σήμερα", "Γιατί ανεβαίνουν οι φόροι", "Πώς έχουν γίνει οι νέοι μας", κλπ. Οι συζητήσεις αυτές είναι γεμάτες γενικόλογες διαπιστώσεις, που ισχύουν "πάντα" ή ενέργειες που δεν πρέπει να κάνει κανείς "ποτέ". Περιλαμβάνουν αξιολογήσεις για τους άλλους με λόγια που είναι επιτιμητικά όπως γελοίο, ανήκουστο, ανόητο, κλπ, λόγια που εκστομίζονται χωρίς πολύ σκέψη, με ανυπομονησία, νευρικότητα και δηκτικότητα στις κινήσεις και την έκφραση της φωνής, σα να κάνουμε σε κάποιο παρατήρηση με σηκωμένο το δάχτυλο του χεριού. Οι κινήσεις αυτές θυμίζουν όλες τον εκνευρισμένο ή έντρομο Γονέα από το μέγεθος της αταξίας που έχει γίνει.
¶λλες συζητήσεις γίνονται μεταξύ Ενηλίκων και επικεντρώνονται συνήθως στην ανταλλαγή πληροφοριών ή τη διατύπωση κάποιας άποψης, όπως "Τι ώρα είναι;", "Σου πάει αυτό που φοράς", "Τι μαγείρεψες;", "Τι γνώμη έχεις γι' αυτό το θέμα;", κλπ. Ο Ενήλικος αναγνωρίζεται από το γεγονός ότι εκφράζει μία "γνώμη" και ζητάει το ίδιο κι από το σύντροφο του. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το Γονέα που εκφράζει κανόνες και γενικεύσεις. Από πλευράς γλώσσας του σώματος ο Ενήλικος ακούει ενεργητικά και προσεκτικά, εκφραζόμενος με ειλικρίνεια και χωρίς να έχει αμυντική στάση.
Συζητήσεις ακόμα λαμβάνουν χώρα μεταξύ Παιδιού και Παιδιού. Στις συζητήσεις αυτές το ένα παιδί προσπαθεί συνήθως να "παίξει παιχνίδια" στο άλλο. Στον κόσμο των μεγάλων η δραστηριότητα που απολαμβάνουν τα Παιδιά που κρύβουν μέσα τους οι μεγάλοι είναι συνήθως το σεξ. Πέρα από αυτό τα Παιδιά εμφανίζονται ιδιαίτερα ανταγωνιστικά και αρνούνται να δώσουν επιβεβαίωση το ένα στο άλλο. Αναγνωρίζονται από την αλλαγή στον τόνο της φωνής, που γίνεται κλαψιάρικος, το θυμό, το ξέσπασμα, το πείραγμα, το νάζι και τα γελάκια. Το παιδί εκφράζεται κυρίως μέσα από το θέλω καθώς και μέσα από το όνειρο.
Οι συνδιαλέξεις που εξετάσαμε πιο πάνω γίνονται μεταξύ προσώπων που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Ονομάζονται συμπληρωματικές, επειδή οι πληροφορίες πάνε κι έρχονται μεταξύ των δύο πλευρών συνεχώς και μπορούν να συνεχίζονται για πάντα. Υπάρχουν όμως και συμπληρωματικές συνδιαλέξεις μεταξύ προσώπων που δε βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Για παράδειγμα οι συνδιαλέξεις Γονέα - Παιδιού ( ο ένας από τους δύο παίρνει το ρόλο του παιδιού κι ο άλλος της μαμάς ή του μπαμπά ), Γονέα - Ενηλίκου ( ο ένας ζητάει βοήθεια για κάποιο θέμα κι ο άλλος δίνει συμβουλές ) ή Παιδιού - Ενηλίκου ( ο ένας είναι πληγωμένος συναισθηματικά κι ο άλλος τον στηρίζει με δεδομένα που δείχνουν ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα ) είναι συνδιαλέξεις συμπληρωματικές, επειδή και οι δύο πλευρές αποδέχονται το ρόλο τους στη συγκεκριμένη συνδιάλεξη και απευθύνονται στο μέρος του άλλου που και το ίδιο επιθυμεί να μιλήσει.
Αντίθετα υπάρχει ένα άλλο είδος συνδιαλέξεων, που τις ονομάζουμε σταυροειδείς, που η κάθε πλευρά αγνοεί ποια πλευρά του άλλου μέρος της απευθύνεται και μιλά στην πλευρά που έχει η ίδια ανάγκη να επικοινωνήσει. Σταυροειδής είναι για παράδειγμα μία συνδιάλεξη που μία γυναίκα απευθύνεται σαν Παιδί στο σύζυγο της, ζητώντας ασφάλεια και αναγνώριση των συναισθημάτων της, ενώ εκείνος της απευθύνεται σαν Ενήλικος απαντώντας με δεδομένα και δίνοντας λύσεις. Στην περίπτωση αυτή η επικοινωνία δεν μπορεί να συνεχιστεί, γιατί κανείς από τους δύο δεν παίρνει αυτό που θέλει κι έτσι η επικοινωνία διακόπτεται.
Συνήθως οι συνδιαλέξεις αυτές λαμβάνουν χώρα όταν ο Ενήλικος μέσα μας είναι κουρασμένος και αναλαμβάνει τον έλεγχο το Παιδί, που νιώθει ότι δεν είναι ΟΚ, οπότε απαντά απότομα, αμυντικά και θυμωμένα. Στην περίπτωση αυτή, αν το άλλο μέρος δε συναινέσει στο να λάβει το ρόλο του Γονιού, αλλά απαντήσει σαν Ενήλικος, η συνδιάλεξη γίνεται σταυροειδής και διακόπτεται.
Παραδείγματα τέτοιων συνδιαλέξεων είναι:
o ασθενής Ενήλικος που θέλει πληροφορίες για την αρρώστια του και η νοσοκόμα Γονέας που του απαντά να κάτσει στο κρεβάτι του
η μητέρα Γονέας που ζητάει από την κόρη της να φτιάξει το δωμάτιο της και η κόρη Γονέας που της απαντάει ότι δε δέχεται εντολές από εκείνη
ο ψυχίατρος Ενήλικος που ρωτάει τον ασθενή για το πρόβλημα του και ο ασθενής Παιδί που του απαντάει ότι κανείς δεν τον αγαπάει
ο υιός Ενήλικος που πρέπει να τελειώσει τη δουλειά του και ο πατέρας Γονέας που τον παρατηρεί ότι όλα τα αφήνει τελευταία στιγμή
Η αναγνώριση των σταυροειδών συνδιαλέξεων είναι πολύ χρήσιμη στην αποκατάσταση της επικοινωνίας στο γάμο και τις σχέσεις γενικότερα.
Συνδιαλεκτική Ανάλυση και Παιδιά
Εκτός από τις σχέσεις μεταξύ συντρόφων η Συνδιαλεκτική Ανάλυση μας βοηθά να αναθρέψουμε και τα παιδιά μας καλύτερα. Αυτό το πετυχαίνουμε, αναγνωρίζοντας καταρχήν τι συμβαίνει σε μας τους γονείς. Δίνοντας έμφαση στο τι συμβαίνει μέσα μας περισσότερα παρά στο παιδί, μελετούμε τα καταπιεσμένα αισθήματα της μητέρας, την αίσθηση ανεπάρκειας της, τις αντικρουόμενες απόψεις των ειδικών που τη φέρνουν σε σύγχυση, τις διαφωνίες με το σύζυγο για θέματα ανατροφής και όλους τους λόγους που διαταράσσουν τη συμπεριφορά της μητέρας με ό,τι συνέπειες μπορεί να έχει αυτό στο παιδί. Η Συνδιαλεκτική Ανάλυση εξετάζει πώς οι γονείς, αδυνατώντας να διορθώσουν τη δική τους συμπεριφορά, καταλήγουν να κάνουν τελικά "υπομονή να περάσει κι αυτή η φάση", μέχρι που στην εφηβεία τα παιδιά καταλήγουν να αρνούνται και να απορρίπτουν τους γονείς και η σύγκρουση μαζί τους εμφανίζεται σε όλο της το μεγαλείο.
Γι' αυτούς τους λόγους η δουλειά για την καλύτερη ανατροφή των παιδιών πρέπει να γίνεται καταρχήν στο επίπεδο του γονέα σε μία προσπάθεια να αναγνωρίζει πρώτα αυτός τα δικά του αισθήματα και να καταλαβαίνει πότε οι αντιδράσεις του οφείλονται στο δικό του εσωτερικό Γονέα ή Παιδί και πότε οφείλονται πράγματι στις πράξεις του παιδιού του. Η αναγνώριση του ποιος μιλάει μέσα από το γονέα οδηγεί σε μεγαλύτερο έλεγχο της συμπεριφοράς και την ανάπτυξη του Ενήλικου μέσα στο γονέα και κατ' επέκταση και μέσα στο παιδί. Η Συνδιαλεκτική Ανάλυση μπορεί επίσης να βοηθήσει και στην παρακολούθηση και θεραπεία ειδικών ομάδων παιδιών, όπως προέφηβοι, υιοθετημένα, καθυστερημένα νοητικά ή κακομεταχειρισμένα παιδιά. Η παρακολούθηση των παιδιών προεφηβικής ηλικίας μπορεί να οδηγήσει στο να προετοιμαστούν κι αυτά κι οι γονείς τους για τη δύσκολη περίοδο της εφηβείας.
Έτσι το παιδί που πλησιάζει την εφηβεία θα πρέπει να προετοιμαστεί για μία εποχή, που θα δέχεται πια το χάδι, όχι από τους γονείς του, αλλά από το συνομήλικο του κι ο γονιός από την άλλη θα πρέπει να κατανοήσει ότι με την ταχύτατη ανάπτυξη που θα γνωρίσει ο Ενήλικος του παιδιού στην εφηβεία, θα πρέπει να έχει χώρο για να ελευθερωθεί, να γνωρίσει τα ενδιαφέροντα του και να κατακτήσει ένα ορισμένο επίπεδο συνεργασίας μεταξύ του Γονέα και του Παιδιού μέσα του, ώστε να μπορεί να λειτουργήσει απερίσπαστα σαν Ενήλικος. Η συνεργασία αυτή αντικατοπτρίζεται στη φυσική πραγματικότητα με τη συνεργασία και τη συνεννόηση του πραγματικού γονέα με το παιδί του.
Από την άλλη η διαχείριση του θέματος της υιοθεσίας κι ειδικότερα της εύρεσης της κατάλληλης ηλικίας για την αποκάλυψη της ιδιότητας του υιοθετημένου παιδιού είναι επίσης ένα θέμα που άπτεται με την αναγνώριση της ηλικίας που ο Ενήλικος του παιδιού είναι αρκετά αναπτυγμένος για να κατανοήσει ένα τόσο λεπτό ζήτημα και να χειριστεί αυτή την ιδιαιτερότητα του.
Ακόμη σημαντικό ρόλο στη θεραπεία και την αποκατάσταση μιας φυσιολογικής ζωής στα κακοποιημένα παιδιά παίζει η ανάπτυξη του Ενήλικου, επειδή με αυτό μόνο τον τρόπο είναι δυνατή η κατανόηση των αιτιών που οδήγησαν τους κακοποιητές γονείς στη συμπεριφορά αυτή καθώς και η πρόβλεψη των κοινωνικών συνεπειών που μπορεί να έχει αυτή η διαιώνιση αυτής της συμπεριφοράς, εάν αναπαράγεται συνεχώς από γονιό σε παιδί και διατηρείται ως κληρονομική σχεδόν ιδιότητα στη συμπεριφορά τους.
Στη θεραπεία των νοητικά καθυστερημένων παιδιών η ανάπτυξη του Ενήλικου, είναι εκ των πραγμάτων απαραίτητη και για πρακτικούς λόγους, καθώς τα παιδιά αυτά χρειάζονται τον Ενήλικο για να τα βγάλουν πέρα και με απλές καθημερινές πράξεις και συναλλαγές τους. Τα παιδιά αυτά έχουν έτσι κι αλλιώς μέσα τους εσωτερικές συγκρούσεις Γονέα και Παιδιού και έχοντας χαμηλό αυτοέλεγχο καταφεύγουν συχνά στη βία ή προσπαθούν να δραπετεύσουν. Η ενίσχυση του Ενήλικου τους δίνει τη δυνατότητα να αντεπεξέρχονται σε κάποιες καθημερινές συναλλαγές και να αποφεύγουν την ακραία αντικοινωνική συμπεριφορά.
Στην εφηβεία η αναγνώριση του Ενήλικου είναι υψίστης θα λέγαμε σημασίας για τη φυσιολογική εξέλιξη του εφήβου. Οι παλιές παιδικές συμπεριφορές, τα νάζια και τα ψεματάκια δε συγχωρούνται πλέον τόσο εύκολα αλλά αντιμετωπίζονται σοβαρά. Η συμπεριφορά του είναι πλέον αντικείμενο κριτικής κι αν και ο ίδιος θέλει να είναι Παιδί, δεν μπορεί. Είναι υποχρεωμένος από τις συνθήκες πλέον να αλλάξει συμπεριφορά και να μάθει κυριολεκτικά να επικοινωνεί από την αρχή. Την ίδια περίοδο οι γονείς του, τρομαγμένοι, που χάνουν τον έλεγχο της κατάστασης, χάνουν και τον έλεγχο της δικής τους προσωπικότητας και ξυπνά μέσα τους το Παιδί που φοβάται ή ο Γονέας που επιτίθεται και χαλιναγωγεί αυστηρά.
Ο Έφηβος έχει ανάγκη κατά τη διάρκεια της εφηβείας τους να εξερευνήσει τον Ενήλικο του. Αισθάνεται παγιδευμένος από τους γονείς του, καθώς εξαρτάται ακόμη από αυτούς οικονομικά και αδυνατεί με βάση τους υπάρχοντες να κοινωνικούς θεσμούς να λάβει αποφάσεις για τον εαυτό του. Η κατάσταση αυτή μπορεί να του δημιουργήσει τον πειρασμό να τα παρατήσει και να επαναπαυτεί στην άνεση και την τεμπελιά, αφήνοντας τους άλλους - αφού το θέλουν - να φροντίζουν για όλα. Υιοθετώντας μία στάση παθητικής αναμονής, ο Έφηβος περιμένει πότε επιτέλους θα αποκτήσει τα νομικά δικαιώματα να χειρίζεται τη ζωή του μόνος του για να ανασάνει.
Συνδιαλεκτική Ανάλυση και Κοινωνικές Προεκτάσεις
Οι εφαρμογές της Συνδιαλεκτικής Ανάλυσης εκτείνονται και σε χώρους πέρα από την ατομική ψυχολογία του καθενός μας. Η ύπαρξη του Γονέα, του Παιδιού και του Ενήλικου μέσα στον κάθε άνθρωπο δεν είναι μόνο γεγονός που επηρεάζει τον ίδιο και το άμεσο περιβάλλον του, αλλά επηρεάζει και τη συμπεριφορά της κοινωνίας που ζει, τη διαμόρφωση της κουλτούρας και τη λειτουργία της κοινωνίας και του πολιτεύματος. Πόση απόσταση χωρίζει άραγε το συνειδητοποιημένο πολίτη - Ενήλικα που αξιολογεί τις κυβερνήσεις με βάση τα πεπραγμένα τους από τον "καλό πατριώτη" ή τον αφοσιωμένο στο κόμμα οπαδό, που ακολουθεί για συναισθηματικούς λόγους το "ιδανικό" του ή μιμείται την παράδοση των γονέων του. Ο "καλός πατριώτης" που υπερασπίζεται τη "μητέρα - πατρίδα" απέναντι στους "κακούς ξένους", ακόμα κι αν η πατρίδα αυτή έχει λάθος ή ο δημόσιος υπάλληλος που αποφεύγει να αναλάβει τις ευθύνες του, μεταθέτοντας τις στους ανώτερους του δε μας θυμίζουν άραγε συμπεριφορές του παιδιού που αποφεύγει τις ευθύνες του ή υπερασπίζεται με πάθος τη μητέρα του απέναντι σε όσους θέλουν να τη βλάψουν;
Μήπως ο "πατριωτισμός" που διδασκόμαστε είναι ανάλογος με το σεβασμό στην εξουσία του Γονέα; Τι χρειάζεται άραγε για να ξυπνήσουμε τον Ενήλικο, ανεβάζοντας την ποιότητα της Δημοκρατίας, ώστε αυτή να οδηγείται από Ενήλικους πολίτες για χάρη Ενήλικων πολιτών; Στις σχέσεις των κρατών μεταξύ τους, πότε οι σχέσεις βασίζονται στην τιμιότητα και τη δέσμευση, με τιμή για τα συμφωνηθέντα και πότε οι σχέσεις γίνονται παιχνίδια εξουσίας όπως το "εσύ άρχισες πρώτος' για να καταλήξουν σε επίδειξη υπερβολικής βίας, όπως το επιτρέπει ο βίαιος Γονέας;
Πότε η διαπραγμάτευση σταματά να γίνεται εργαλείο επικοινωνίας των ανθρώπων και αρχίζει να γίνεται χώρος εξάσκησης των παιχνιδιών συμπεριφοράς μεταξύ των εθνών όπως το παιχνίδι "το δικό μου όπλο είναι μεγαλύτερο από το δικό σου"; Ή για να τολμήσουμε να αγγίξουμε και το ζήτημα της θρησκείας, πότε μία εμπειρία θρησκευτική είναι μία εμπειρία Ενήλικης ενατένισης του αγνώστου και πότε μία καλή πράξη απέναντι στον καλό Θεό που επιβραβεύει την πίστη και την υπακοή του "ποιμνίου" του; Ή μήπως μπορεί μία θρησκευτική πράξη να είναι απλά μία πράξη δραπέτευσης από την πραγματικότητα της ζωής;
Το σίγουρο είναι ότι με τη μελέτη της Συνδιαλεκτικής Ανάλυσης αποκτούμε ένα εργαλείο εξέτασης των σχέσεων που διέπουν τον κόσμο αλλά και τον ίδιο τον ψυχισμό μας. Ένα εργαλείο απλό, βασισμένο σε επτά λέξεις (Γονέας, Ενήλικος, Παιδί, ΝΟΤ ΟΚ, ΟΚ, παιχνίδια και χάδι) που μας επιτρέπει να ξαναδούμε τον κόσμο μέσα και έξω από μας από μία άλλη οπτική γωνία και να ξεκινήσουμε να τον μαθαίνουμε και να τον καταλαβαίνουμε ξανά από την αρχή.
Το αν θα επιχειρήσει καθένας από μας μία τέτοια διαδικασία είναι απόφαση καθαρά του Ενήλικου του...
Με εκτίμηση,
Βασίλης Παπαδολιάς
Βιβλιογραφία
1. Είμαι OK - Είσαι ΟΚ, Τόμας Χάρις, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1997
2. http://acro-archive.bedroomlan.org/r...cho&number=236
3. Transactional analysis - Wikipedia, the free encyclopedia (http://en.wikipedia.org/wiki/Transactional_analysis)
4. Transactional Analysis (http://www.itaa-net.org/ta/)
5. Eric Berne's Transactional Analysis parent adult child model, theory and history article (http://www.businessballs.com/transact.htm)
6. Transactional Analysis (http://changingminds.org/explanations/behaviors/ta.htm)
7. I'm OK, You're OK - Wikipedia, the free encyclopedia (http://en.wikipedia.org/wiki/I'm_OK,_You're_OK)
8. Transactional Analysis (http://www.working-minds.com/TApage.htm)
Σημείωση: Τα σχήματα της εργασίας έχουν αντιγραφεί από το δικτυακό τόπο που αναφέρεται στο σημείο 6.
__________________
Στο δεύτερο μέρος της Εισαγωγής θα προσπαθήσουμε να δούμε πώς χρησιμοποιούνται τα βασικά στοιχεία της θεωρίας αυτής για να εξηγηθεί η ανθρώπινη συμπεριφορά, οι ανθρώπινες σχέσεις αλλά και - σε κάποιο βαθμό - η κοινωνική εκδήλωση του ανθρώπου.
Ας ξεκινήσουμε λοιπόν με κάποια μοτίβα τυποποιημένης συμπεριφοράς...
"Παιχνίδια" που παίζουν οι άνθρωποι
Οι άνθρωποι στην προσπάθεια τους να επιτύχουν την επιβράβευση και την αναγνώριση δημιουργούν προοδευτικά κάποια επαναλαμβανόμενα μοντέλα συμπεριφοράς, που λειτουργούν στη συνέχεια μέσα τους ως αυτοματισμοί. Τα μοντέλα αυτά συμπεριφοράς τα ταξινομούμε στις εξής κατηγορίες:
Απογράβηγμα
Το αποτράβηγμα είναι εκείνη η συμπεριφορά που ο άνθρωπος απομονώνεται ψυχολογικά από τους γύρω του, αν και σωματικά παραμένει μαζί τους. ονειροπολώντας κάποια περασμένη ευχαρίστηση. Η διαδικασία αυτή επιτρέπει στους ανθρώπους να αποτραβιούνται από μία ανιαρή πραγματικότητα και να επαναλαμβάνουν την αίσθηση του χαδιού που ένιωσαν σε κάποια περασμένη χρονική στιγμή.
Τελετές *
Οι τελετές δεν είναι τίποτα άλλο από τις κοινωνικές μας δραστηριότητες. Αυτές είναι ασφαλείς με την έννοια ότι καθένας ξέρει εκ των προτέρων τι πρέπει να κάνει σε αυτές και το κάνει χωρίς να απειλείται και χωρίς να απαιτείται από αυτόν κάποια ουσιαστικότερη δέσμευση. Μέσα από αυτές οι άνθρωποι περνούν την ώρα τους χωρίς στην ουσία να πλησιάζουν ο ένας τον άλλο. Τελετές μπορεί να είναι ακόμα και οι συνευρέσεις της κρεβατοκάμαρας, όταν η διαδικασία κυριαρχεί της επικοινωνίας και καθοδηγεί τη συνεύρεση των συντρόφων.
* Σημείωση: ο όρος τελετές είναι κάπως φορτισμένος στην ελληνική πραγματικότητα, αλλά είναι ο όρος που χρησιμοποιείται και στην ελληνική απόδοση του έργου του Τόμας Χάρις Είμαι Ok, είσαι Ok.
Δραστηριότητες
Οι δραστηριότητες είναι μία άλλη μορφή ανάλωσης του χρόνου, που επιτρέπει στον άνθρωπο να μη δένεται. Ασχολείται κανείς με τον κήπο, το διάβασμα, τις δουλειές του σπιτιού, τη δουλειά στο γραφείο και έτσι έχει μία δικαιολογία για να μην έρθει πιο κοντά και να παραμείνει σε απόσταση.
Διασκεδάσεις
Οι διασκεδάσεις είναι μία μορφή δραστηριότητας που μας ψυχαγωγεί από μόνη της. Είναι ένας τρόπος να περνάμε την ώρα μας "μέχρι να κοιμηθούμε", "μέχρι να τελειώσει το πάρτι", "μέχρι να έρθει ο σύζυγος" ή γενικά μέχρι να γίνει κάτι άλλο. Κατά τη διάρκεια της διασκέδασης μπορεί να γίνονται τυποποιημένες συζητήσεις του τύπου "Ποιος κέρδισε στο ποδόσφαιρο;", "Ποιο είναι το καλύτερο αυτοκίνητο;", "Πώς φτιάχνεται αυτό το φαγητό;", "Πόσο κάνει αυτό το ρούχο;", "Έχεις πάει σ' αυτό το μέρος;", "Τι απέγινε ο τάδε;", "Έμαθες τα νέα;", κλπ. Αυτές οι συζητήσεις δίνουν προσωπική ικανοποίηση από μικρές συνδιαλέξεις μεταξύ Γονέα - Γονέα (π.χ. πώς γίνεται αυτό; ) ή Παιδιού - Παιδιού (ποιο είναι το καλύτερο; ) χωρίς όμως να επεισέρχονται οι άνθρωποι σε ουσιαστικότερη γνωριμία και επικοινωνία.
Παιχνίδια
Τα παιχνίδια είναι με τη σειρά τους συνδιαλέξεις, που το αποτέλεσμα τους είναι προκαθορισμένο. Σε αυτά υπάρχει μία λογικοφανής συζήτηση, που κρύβει όμως το γεγονός ότι η μία πλευρά που συζητά χειρίζεται την άλλη, προκειμένου να φτάσει σε ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα. Τα παιχνίδια βασίζονται στο αρχικό παιδικό παιχνίδι "Το δικό μου είναι καλύτερο από το δικό σου", που ξεκινάει στην ηλικία των 4-5 ετών. Μέσα από το παιχνίδι αυτό η πλευρά που λέει ότι έχει κάτι καλύτερο είναι αυτή που κατά βάθος αισθάνεται λιγότερο ΟΚ. Ο ισχυρισμός ότι το δικό μου είναι καλύτερο μπορεί βεβαίως να λάβει σαν απάντηση ότι το αντικείμενο του άλλου είναι ακόμη καλύτερο και μάλιστα να επιβληθεί αυτή η άποψη με τη χρήση βίας. Η συζήτηση συνεχίζεται μέχρι να έρθει κάποιος δυνατότερος και να επιβάλλει με τη δύναμη ότι το δικό του είναι καλύτερο και να επιβεβαιωθεί έτσι η αρχική θέση ότι η πλευρά που ξεκίνησε το παιχνίδι δεν είναι ΟΚ.
Φαντάζει οξύμωρο δηλαδή, αλλά η διαδικασία του παιχνιδιού έχει σα στόχο να επιβεβαιώσει τη ΝΟΤ ΟΚ θέση της πλευράς που ξεκινάει το παιχνίδι. Τα παιχνίδια προτιμώνται από αυτούς που δεν μπορούν να υποφέρουν τη μοναξιά αλλά ταυτόχρονα δεν αισθάνονται αρκετά άξιοι για θετική επικοινωνία. Έτσι προτιμούν την αρνητική προσοχή από το να μην έχουν καθόλου.
Ένα από τα πιο συνηθισμένα παιχνίδια μεταξύ ενηλίκων είναι το "Γιατί δεν;" - "Ναι, αλλά". Σ' αυτό το παιχνίδι η μειονεκτική πλευρά εκμυστηρεύεται ένα δήθεν πρόβλημα. Η πλευρά που χρησιμοποιείται προσπαθεί να προτείνει λύσεις του τύπου "Γιατί δεν δοκιμάζεις αυτό ή εκείνο;" και η πλευρά που χειρίζεται απορρίπτει προοδευτικά τις προτάσεις που ακούει τη μία μετά την άλλη, λέγοντας ότι "Ναι ισχύει, αλλά αυτό έχει το τάδε πρόβλημα". Σκοπός της προοδευτικής απόρριψης είναι να καταλήξει η μειονεκτική πλευρά στο συμπέρασμα ότι για κείνη τίποτα δε δουλεύει κι ότι τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει. Με τον τρόπο αυτό η μειονεκτική πλευρά εξασφαλίζει ότι δε χρειάζεται να προσπαθήσει να βελτιωθεί γιατί η ίδια είναι έτσι φτιαγμένη και δεν μπορεί να αλλάξει.
Ο ρόλος του χειριστή είναι ρόλος Παιδιού που συντρίβει τους "Σοφούς Γονείς", που προτείνουν λύσεις τη μία μετά την άλλη. ¶λλου τέτοιου είδους παιχνίδια είναι αυτά με τίτλο "Δεν είναι φοβερό;" "Πήγαινε εσύ αν μπορείς", "Αν δεν ήταν για χάρη σου", "... εξαιτίας σου". Όλα αυτά τα παιχνίδια κρύβουν χειρισμό της άλλης πλευράς - και μάλιστα χωρίς εκείνη να το ξέρει - με σκοπό την ικανοποίηση του Παιδιού στον ψυχισμό του χειριστή. Τα παιχνίδια χρησιμοποιούνται ως άμυνες από τους ανθρώπους, για να προστατεύσουν τη θέση τους, να μην εξαναγκαστούν σε αλλαγές και να μην αποδεχτούν, αυτό που κατά βάθος ξέρουν, ότι δεν είναι ΟΚ.
Εφαρμογές της Συνδιαλεκτικής Ανάλυσης
Η ανάλυση της προσωπικότητας του ατόμου σε Γονέα - Ενήλικο - Παιδί μπορεί να αποτελέσει ένα σύγχρονο εργαλείο για την προσέγγιση των διαπροσωπικών σχέσεων. Στο Γάμο η Συνδιαλεκτική Ανάλυση μας βοηθά να καταλάβουμε πώς το Παιδί μέσα μας μας οδηγεί να καταστρέφουμε τις σχέσεις μας, γιατί αρνείται να κάνει συμβιβασμούς ή πώς ο Γονέας φέρνει μέσα στη σχέση τις προκαταλήψεις της ανατροφής και δεν αφήνουν τους δύο Ενηλίκους να κατευθύνουν τη σχέση. Σε μία προγαμιαία συμβουλευτική διαδικασία οι δύο σύντροφοι μπορούν να μάθουν ο ένας τα τρία μέρη της προσωπικότητας του άλλου και να μάθουν να τα αναγνωρίζουν όταν τα βλέπουν.
Τα περισσότερα προβλήματα στην επικοινωνία παρουσιάζονται όταν δεν αναγνωρίζουμε ποιο από τα τρία μέρη της προσωπικότητας του άλλου μας απευθύνεται και σε ποιο κομμάτι της δικής μας προσωπικότητας θέλει να μιλήσει. Υπάρχουν συζητήσεις που γίνονται στο επίπεδο Γονέα - Γονέα όπως "Πώς έχει καταντήσει η κοινωνία σήμερα", "Γιατί ανεβαίνουν οι φόροι", "Πώς έχουν γίνει οι νέοι μας", κλπ. Οι συζητήσεις αυτές είναι γεμάτες γενικόλογες διαπιστώσεις, που ισχύουν "πάντα" ή ενέργειες που δεν πρέπει να κάνει κανείς "ποτέ". Περιλαμβάνουν αξιολογήσεις για τους άλλους με λόγια που είναι επιτιμητικά όπως γελοίο, ανήκουστο, ανόητο, κλπ, λόγια που εκστομίζονται χωρίς πολύ σκέψη, με ανυπομονησία, νευρικότητα και δηκτικότητα στις κινήσεις και την έκφραση της φωνής, σα να κάνουμε σε κάποιο παρατήρηση με σηκωμένο το δάχτυλο του χεριού. Οι κινήσεις αυτές θυμίζουν όλες τον εκνευρισμένο ή έντρομο Γονέα από το μέγεθος της αταξίας που έχει γίνει.
¶λλες συζητήσεις γίνονται μεταξύ Ενηλίκων και επικεντρώνονται συνήθως στην ανταλλαγή πληροφοριών ή τη διατύπωση κάποιας άποψης, όπως "Τι ώρα είναι;", "Σου πάει αυτό που φοράς", "Τι μαγείρεψες;", "Τι γνώμη έχεις γι' αυτό το θέμα;", κλπ. Ο Ενήλικος αναγνωρίζεται από το γεγονός ότι εκφράζει μία "γνώμη" και ζητάει το ίδιο κι από το σύντροφο του. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με το Γονέα που εκφράζει κανόνες και γενικεύσεις. Από πλευράς γλώσσας του σώματος ο Ενήλικος ακούει ενεργητικά και προσεκτικά, εκφραζόμενος με ειλικρίνεια και χωρίς να έχει αμυντική στάση.
Συζητήσεις ακόμα λαμβάνουν χώρα μεταξύ Παιδιού και Παιδιού. Στις συζητήσεις αυτές το ένα παιδί προσπαθεί συνήθως να "παίξει παιχνίδια" στο άλλο. Στον κόσμο των μεγάλων η δραστηριότητα που απολαμβάνουν τα Παιδιά που κρύβουν μέσα τους οι μεγάλοι είναι συνήθως το σεξ. Πέρα από αυτό τα Παιδιά εμφανίζονται ιδιαίτερα ανταγωνιστικά και αρνούνται να δώσουν επιβεβαίωση το ένα στο άλλο. Αναγνωρίζονται από την αλλαγή στον τόνο της φωνής, που γίνεται κλαψιάρικος, το θυμό, το ξέσπασμα, το πείραγμα, το νάζι και τα γελάκια. Το παιδί εκφράζεται κυρίως μέσα από το θέλω καθώς και μέσα από το όνειρο.
Οι συνδιαλέξεις που εξετάσαμε πιο πάνω γίνονται μεταξύ προσώπων που βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Ονομάζονται συμπληρωματικές, επειδή οι πληροφορίες πάνε κι έρχονται μεταξύ των δύο πλευρών συνεχώς και μπορούν να συνεχίζονται για πάντα. Υπάρχουν όμως και συμπληρωματικές συνδιαλέξεις μεταξύ προσώπων που δε βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο. Για παράδειγμα οι συνδιαλέξεις Γονέα - Παιδιού ( ο ένας από τους δύο παίρνει το ρόλο του παιδιού κι ο άλλος της μαμάς ή του μπαμπά ), Γονέα - Ενηλίκου ( ο ένας ζητάει βοήθεια για κάποιο θέμα κι ο άλλος δίνει συμβουλές ) ή Παιδιού - Ενηλίκου ( ο ένας είναι πληγωμένος συναισθηματικά κι ο άλλος τον στηρίζει με δεδομένα που δείχνουν ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα ) είναι συνδιαλέξεις συμπληρωματικές, επειδή και οι δύο πλευρές αποδέχονται το ρόλο τους στη συγκεκριμένη συνδιάλεξη και απευθύνονται στο μέρος του άλλου που και το ίδιο επιθυμεί να μιλήσει.
Αντίθετα υπάρχει ένα άλλο είδος συνδιαλέξεων, που τις ονομάζουμε σταυροειδείς, που η κάθε πλευρά αγνοεί ποια πλευρά του άλλου μέρος της απευθύνεται και μιλά στην πλευρά που έχει η ίδια ανάγκη να επικοινωνήσει. Σταυροειδής είναι για παράδειγμα μία συνδιάλεξη που μία γυναίκα απευθύνεται σαν Παιδί στο σύζυγο της, ζητώντας ασφάλεια και αναγνώριση των συναισθημάτων της, ενώ εκείνος της απευθύνεται σαν Ενήλικος απαντώντας με δεδομένα και δίνοντας λύσεις. Στην περίπτωση αυτή η επικοινωνία δεν μπορεί να συνεχιστεί, γιατί κανείς από τους δύο δεν παίρνει αυτό που θέλει κι έτσι η επικοινωνία διακόπτεται.
Συνήθως οι συνδιαλέξεις αυτές λαμβάνουν χώρα όταν ο Ενήλικος μέσα μας είναι κουρασμένος και αναλαμβάνει τον έλεγχο το Παιδί, που νιώθει ότι δεν είναι ΟΚ, οπότε απαντά απότομα, αμυντικά και θυμωμένα. Στην περίπτωση αυτή, αν το άλλο μέρος δε συναινέσει στο να λάβει το ρόλο του Γονιού, αλλά απαντήσει σαν Ενήλικος, η συνδιάλεξη γίνεται σταυροειδής και διακόπτεται.
Παραδείγματα τέτοιων συνδιαλέξεων είναι:
o ασθενής Ενήλικος που θέλει πληροφορίες για την αρρώστια του και η νοσοκόμα Γονέας που του απαντά να κάτσει στο κρεβάτι του
η μητέρα Γονέας που ζητάει από την κόρη της να φτιάξει το δωμάτιο της και η κόρη Γονέας που της απαντάει ότι δε δέχεται εντολές από εκείνη
ο ψυχίατρος Ενήλικος που ρωτάει τον ασθενή για το πρόβλημα του και ο ασθενής Παιδί που του απαντάει ότι κανείς δεν τον αγαπάει
ο υιός Ενήλικος που πρέπει να τελειώσει τη δουλειά του και ο πατέρας Γονέας που τον παρατηρεί ότι όλα τα αφήνει τελευταία στιγμή
Η αναγνώριση των σταυροειδών συνδιαλέξεων είναι πολύ χρήσιμη στην αποκατάσταση της επικοινωνίας στο γάμο και τις σχέσεις γενικότερα.
Συνδιαλεκτική Ανάλυση και Παιδιά
Εκτός από τις σχέσεις μεταξύ συντρόφων η Συνδιαλεκτική Ανάλυση μας βοηθά να αναθρέψουμε και τα παιδιά μας καλύτερα. Αυτό το πετυχαίνουμε, αναγνωρίζοντας καταρχήν τι συμβαίνει σε μας τους γονείς. Δίνοντας έμφαση στο τι συμβαίνει μέσα μας περισσότερα παρά στο παιδί, μελετούμε τα καταπιεσμένα αισθήματα της μητέρας, την αίσθηση ανεπάρκειας της, τις αντικρουόμενες απόψεις των ειδικών που τη φέρνουν σε σύγχυση, τις διαφωνίες με το σύζυγο για θέματα ανατροφής και όλους τους λόγους που διαταράσσουν τη συμπεριφορά της μητέρας με ό,τι συνέπειες μπορεί να έχει αυτό στο παιδί. Η Συνδιαλεκτική Ανάλυση εξετάζει πώς οι γονείς, αδυνατώντας να διορθώσουν τη δική τους συμπεριφορά, καταλήγουν να κάνουν τελικά "υπομονή να περάσει κι αυτή η φάση", μέχρι που στην εφηβεία τα παιδιά καταλήγουν να αρνούνται και να απορρίπτουν τους γονείς και η σύγκρουση μαζί τους εμφανίζεται σε όλο της το μεγαλείο.
Γι' αυτούς τους λόγους η δουλειά για την καλύτερη ανατροφή των παιδιών πρέπει να γίνεται καταρχήν στο επίπεδο του γονέα σε μία προσπάθεια να αναγνωρίζει πρώτα αυτός τα δικά του αισθήματα και να καταλαβαίνει πότε οι αντιδράσεις του οφείλονται στο δικό του εσωτερικό Γονέα ή Παιδί και πότε οφείλονται πράγματι στις πράξεις του παιδιού του. Η αναγνώριση του ποιος μιλάει μέσα από το γονέα οδηγεί σε μεγαλύτερο έλεγχο της συμπεριφοράς και την ανάπτυξη του Ενήλικου μέσα στο γονέα και κατ' επέκταση και μέσα στο παιδί. Η Συνδιαλεκτική Ανάλυση μπορεί επίσης να βοηθήσει και στην παρακολούθηση και θεραπεία ειδικών ομάδων παιδιών, όπως προέφηβοι, υιοθετημένα, καθυστερημένα νοητικά ή κακομεταχειρισμένα παιδιά. Η παρακολούθηση των παιδιών προεφηβικής ηλικίας μπορεί να οδηγήσει στο να προετοιμαστούν κι αυτά κι οι γονείς τους για τη δύσκολη περίοδο της εφηβείας.
Έτσι το παιδί που πλησιάζει την εφηβεία θα πρέπει να προετοιμαστεί για μία εποχή, που θα δέχεται πια το χάδι, όχι από τους γονείς του, αλλά από το συνομήλικο του κι ο γονιός από την άλλη θα πρέπει να κατανοήσει ότι με την ταχύτατη ανάπτυξη που θα γνωρίσει ο Ενήλικος του παιδιού στην εφηβεία, θα πρέπει να έχει χώρο για να ελευθερωθεί, να γνωρίσει τα ενδιαφέροντα του και να κατακτήσει ένα ορισμένο επίπεδο συνεργασίας μεταξύ του Γονέα και του Παιδιού μέσα του, ώστε να μπορεί να λειτουργήσει απερίσπαστα σαν Ενήλικος. Η συνεργασία αυτή αντικατοπτρίζεται στη φυσική πραγματικότητα με τη συνεργασία και τη συνεννόηση του πραγματικού γονέα με το παιδί του.
Από την άλλη η διαχείριση του θέματος της υιοθεσίας κι ειδικότερα της εύρεσης της κατάλληλης ηλικίας για την αποκάλυψη της ιδιότητας του υιοθετημένου παιδιού είναι επίσης ένα θέμα που άπτεται με την αναγνώριση της ηλικίας που ο Ενήλικος του παιδιού είναι αρκετά αναπτυγμένος για να κατανοήσει ένα τόσο λεπτό ζήτημα και να χειριστεί αυτή την ιδιαιτερότητα του.
Ακόμη σημαντικό ρόλο στη θεραπεία και την αποκατάσταση μιας φυσιολογικής ζωής στα κακοποιημένα παιδιά παίζει η ανάπτυξη του Ενήλικου, επειδή με αυτό μόνο τον τρόπο είναι δυνατή η κατανόηση των αιτιών που οδήγησαν τους κακοποιητές γονείς στη συμπεριφορά αυτή καθώς και η πρόβλεψη των κοινωνικών συνεπειών που μπορεί να έχει αυτή η διαιώνιση αυτής της συμπεριφοράς, εάν αναπαράγεται συνεχώς από γονιό σε παιδί και διατηρείται ως κληρονομική σχεδόν ιδιότητα στη συμπεριφορά τους.
Στη θεραπεία των νοητικά καθυστερημένων παιδιών η ανάπτυξη του Ενήλικου, είναι εκ των πραγμάτων απαραίτητη και για πρακτικούς λόγους, καθώς τα παιδιά αυτά χρειάζονται τον Ενήλικο για να τα βγάλουν πέρα και με απλές καθημερινές πράξεις και συναλλαγές τους. Τα παιδιά αυτά έχουν έτσι κι αλλιώς μέσα τους εσωτερικές συγκρούσεις Γονέα και Παιδιού και έχοντας χαμηλό αυτοέλεγχο καταφεύγουν συχνά στη βία ή προσπαθούν να δραπετεύσουν. Η ενίσχυση του Ενήλικου τους δίνει τη δυνατότητα να αντεπεξέρχονται σε κάποιες καθημερινές συναλλαγές και να αποφεύγουν την ακραία αντικοινωνική συμπεριφορά.
Στην εφηβεία η αναγνώριση του Ενήλικου είναι υψίστης θα λέγαμε σημασίας για τη φυσιολογική εξέλιξη του εφήβου. Οι παλιές παιδικές συμπεριφορές, τα νάζια και τα ψεματάκια δε συγχωρούνται πλέον τόσο εύκολα αλλά αντιμετωπίζονται σοβαρά. Η συμπεριφορά του είναι πλέον αντικείμενο κριτικής κι αν και ο ίδιος θέλει να είναι Παιδί, δεν μπορεί. Είναι υποχρεωμένος από τις συνθήκες πλέον να αλλάξει συμπεριφορά και να μάθει κυριολεκτικά να επικοινωνεί από την αρχή. Την ίδια περίοδο οι γονείς του, τρομαγμένοι, που χάνουν τον έλεγχο της κατάστασης, χάνουν και τον έλεγχο της δικής τους προσωπικότητας και ξυπνά μέσα τους το Παιδί που φοβάται ή ο Γονέας που επιτίθεται και χαλιναγωγεί αυστηρά.
Ο Έφηβος έχει ανάγκη κατά τη διάρκεια της εφηβείας τους να εξερευνήσει τον Ενήλικο του. Αισθάνεται παγιδευμένος από τους γονείς του, καθώς εξαρτάται ακόμη από αυτούς οικονομικά και αδυνατεί με βάση τους υπάρχοντες να κοινωνικούς θεσμούς να λάβει αποφάσεις για τον εαυτό του. Η κατάσταση αυτή μπορεί να του δημιουργήσει τον πειρασμό να τα παρατήσει και να επαναπαυτεί στην άνεση και την τεμπελιά, αφήνοντας τους άλλους - αφού το θέλουν - να φροντίζουν για όλα. Υιοθετώντας μία στάση παθητικής αναμονής, ο Έφηβος περιμένει πότε επιτέλους θα αποκτήσει τα νομικά δικαιώματα να χειρίζεται τη ζωή του μόνος του για να ανασάνει.
Συνδιαλεκτική Ανάλυση και Κοινωνικές Προεκτάσεις
Οι εφαρμογές της Συνδιαλεκτικής Ανάλυσης εκτείνονται και σε χώρους πέρα από την ατομική ψυχολογία του καθενός μας. Η ύπαρξη του Γονέα, του Παιδιού και του Ενήλικου μέσα στον κάθε άνθρωπο δεν είναι μόνο γεγονός που επηρεάζει τον ίδιο και το άμεσο περιβάλλον του, αλλά επηρεάζει και τη συμπεριφορά της κοινωνίας που ζει, τη διαμόρφωση της κουλτούρας και τη λειτουργία της κοινωνίας και του πολιτεύματος. Πόση απόσταση χωρίζει άραγε το συνειδητοποιημένο πολίτη - Ενήλικα που αξιολογεί τις κυβερνήσεις με βάση τα πεπραγμένα τους από τον "καλό πατριώτη" ή τον αφοσιωμένο στο κόμμα οπαδό, που ακολουθεί για συναισθηματικούς λόγους το "ιδανικό" του ή μιμείται την παράδοση των γονέων του. Ο "καλός πατριώτης" που υπερασπίζεται τη "μητέρα - πατρίδα" απέναντι στους "κακούς ξένους", ακόμα κι αν η πατρίδα αυτή έχει λάθος ή ο δημόσιος υπάλληλος που αποφεύγει να αναλάβει τις ευθύνες του, μεταθέτοντας τις στους ανώτερους του δε μας θυμίζουν άραγε συμπεριφορές του παιδιού που αποφεύγει τις ευθύνες του ή υπερασπίζεται με πάθος τη μητέρα του απέναντι σε όσους θέλουν να τη βλάψουν;
Μήπως ο "πατριωτισμός" που διδασκόμαστε είναι ανάλογος με το σεβασμό στην εξουσία του Γονέα; Τι χρειάζεται άραγε για να ξυπνήσουμε τον Ενήλικο, ανεβάζοντας την ποιότητα της Δημοκρατίας, ώστε αυτή να οδηγείται από Ενήλικους πολίτες για χάρη Ενήλικων πολιτών; Στις σχέσεις των κρατών μεταξύ τους, πότε οι σχέσεις βασίζονται στην τιμιότητα και τη δέσμευση, με τιμή για τα συμφωνηθέντα και πότε οι σχέσεις γίνονται παιχνίδια εξουσίας όπως το "εσύ άρχισες πρώτος' για να καταλήξουν σε επίδειξη υπερβολικής βίας, όπως το επιτρέπει ο βίαιος Γονέας;
Πότε η διαπραγμάτευση σταματά να γίνεται εργαλείο επικοινωνίας των ανθρώπων και αρχίζει να γίνεται χώρος εξάσκησης των παιχνιδιών συμπεριφοράς μεταξύ των εθνών όπως το παιχνίδι "το δικό μου όπλο είναι μεγαλύτερο από το δικό σου"; Ή για να τολμήσουμε να αγγίξουμε και το ζήτημα της θρησκείας, πότε μία εμπειρία θρησκευτική είναι μία εμπειρία Ενήλικης ενατένισης του αγνώστου και πότε μία καλή πράξη απέναντι στον καλό Θεό που επιβραβεύει την πίστη και την υπακοή του "ποιμνίου" του; Ή μήπως μπορεί μία θρησκευτική πράξη να είναι απλά μία πράξη δραπέτευσης από την πραγματικότητα της ζωής;
Το σίγουρο είναι ότι με τη μελέτη της Συνδιαλεκτικής Ανάλυσης αποκτούμε ένα εργαλείο εξέτασης των σχέσεων που διέπουν τον κόσμο αλλά και τον ίδιο τον ψυχισμό μας. Ένα εργαλείο απλό, βασισμένο σε επτά λέξεις (Γονέας, Ενήλικος, Παιδί, ΝΟΤ ΟΚ, ΟΚ, παιχνίδια και χάδι) που μας επιτρέπει να ξαναδούμε τον κόσμο μέσα και έξω από μας από μία άλλη οπτική γωνία και να ξεκινήσουμε να τον μαθαίνουμε και να τον καταλαβαίνουμε ξανά από την αρχή.
Το αν θα επιχειρήσει καθένας από μας μία τέτοια διαδικασία είναι απόφαση καθαρά του Ενήλικου του...
Με εκτίμηση,
Βασίλης Παπαδολιάς
Βιβλιογραφία
1. Είμαι OK - Είσαι ΟΚ, Τόμας Χάρις, Εκδόσεις Καστανιώτη, 1997
2. http://acro-archive.bedroomlan.org/r...cho&number=236
3. Transactional analysis - Wikipedia, the free encyclopedia (http://en.wikipedia.org/wiki/Transactional_analysis)
4. Transactional Analysis (http://www.itaa-net.org/ta/)
5. Eric Berne's Transactional Analysis parent adult child model, theory and history article (http://www.businessballs.com/transact.htm)
6. Transactional Analysis (http://changingminds.org/explanations/behaviors/ta.htm)
7. I'm OK, You're OK - Wikipedia, the free encyclopedia (http://en.wikipedia.org/wiki/I'm_OK,_You're_OK)
8. Transactional Analysis (http://www.working-minds.com/TApage.htm)
Σημείωση: Τα σχήματα της εργασίας έχουν αντιγραφεί από το δικτυακό τόπο που αναφέρεται στο σημείο 6.
__________________